Odwiedzanie Grobów Pańskich w świątyniach jest dziś tradycją kultywowaną głównie w Polsce i krajach na terenach dawnej Rzeczypospolitej: na Litwie, Białorusi i Ukrainie.

 

W Europie zwyczaj wystawiania w kościołach dekorowanego Grobu Pańskiego rozpowszechnił się we wczesnym średniowieczu. Stopniowo jednak zanikł w końcem XVIII stulecia. Na terenach dawnej Rzeczypospolitej został podtrzymany, a nawet wzbogacony o zupełnie nowe przesłanie, gdyż wystawianiu Grobu Pańskiego w okresie zaborów towarzyszyły zazwyczaj elementy patriotyczne.

 

Ks. prof. Józef Naumowicz z UKSW przypomina, że tradycja Grobów Pańskich powstała w IV wieku w Jerozolimie, bo wierni chcieli obchodzić tajemnicę męki i śmierci Jezusa w miejscu, w którym się one faktycznie dokonały. Później, kiedy Palestyna została zajęta przez muzułmanów, w Europie zaczęły powstawać różne Golgoty, Kalwarie, Drogi Krzyżowe, odbywały się widowiska Męki Pańskiej, wjazdu Jezusa do Jerozolimy. Dodał, że w średniowieczu bardzo popularnym dramatem było Nawiedzenie Grobu Pańskiego.

 

W Europie pierwsze wzmianki o Grobie Pańskim wiążą się ze św. Ulrykiem, biskupem Augsburga w X wieku; po odprawieniu nabożeństwa chował on Najświętszy sakrament do skrytki za ołtarzem i przysłaniał kamieniem. W okresie średniowiecza wystawianie Grobu Pańskiego w Wielki Piątek, do którego chowano krzyż, a wystawiano leżącą figurę Jezusa, rozpowszechnił się w całej Europie w okresie średniowiecza, a nowego impulsu dlań przyniosły krucjaty. Dostarczały one wielu inspiracji artystycznych w sensie dekoracji, bądź wręcz starano się budować repliki grobu z jerozolimskiej Bazyliki Bożego Grobu. Zwyczaj wystawiania Grobu Pańskiego nie przyjął się, a nawet został zanegowany w Kościołach protestanckich. Ewangelicy nie praktykują adoracji Grobów Pańskich, ani nie biorą udziału w Drogach Krzyżowych.

 

Tradycję adoracji Grobu Pańskiego upowszechniał w Polsce szczególnie zakon bożogrobców. Groby nabrały dekoracyjności dopiero w okresie baroku i reformacji. Umieszczano przy nich skały, kamienie, stawiano warty, np. żołnierzy czy przedstawicieli różnych warstw społecznych.

 

Od połowy XVII w., pojawił się w Polsce zwyczaj wystawiania honorowych wart przy grobie Chrystusa w świątyni, w co angażowały się różne formacje wojskowe lub parawojskowe. Na przykład w Warszawie za czasów Augusta III straże grobowe składały się z drabantów królowej i oddziałów artylerii konnej, a w innych miastach i miasteczkach – z oddziałów wojskowych różnych rodzajów broni, w paradnych mundurach.

 

W okresie zaborów Groby Pańskie stały się miejscem manifestowania uczuć i wiary w to, że Polska, podobnie jak Chrystus, zmartwychwstanie. Takie samo znaczenie – pozareligijne, patriotyczne – miały Groby w czasie II wojny światowej, komunizmu, stanu wojennego. Religia i kontekst czasów ze sobą współistniały. W polską tradycję wpisały się dwa rodzaje grobów pańskich: pierwszy nawiązujący do czysto religijnej symboliki i drugi opowiadający aktualne problemy społeczno – polityczne.

 

W XIX wieku rozpowszechnił się na ziemiach polskich zwyczaj, że „na Groby Pańskie” chodziło się całymi rodzinami, wraz ze znajomymi. Najbardziej popularne to było w Krakowie i Warszawie. Były kolejki, by wejść do kościoła i zobaczyć grób, warstwy bogate chodziły po południu, a ubogie wieczorem.

 

Modnym zwyczajem stało się kwestowanie przy Grobie Pańskim przez dostojne, eleganckie panie z bogatych rodzin. Jednak prawo do zbierania datków miały tylko osoby wydelegowane przez Kościół czy bractwa, a żebracy stali poza kościołem.

 

Tradycja Grobów Pańskich połączonych z wątkami patriotycznymi ożyła w okresie PRL-u, gdzie w przestrzeni świątyni można było przekazać wiele treści, do których wizualizacji gdzie indziej nie dopuściłaby reżimowa cenzura.

 

W Polsce po 1989 r. tradycja ważnego przekazu społecznego, towarzyszącego symbolice grobu jest kontynuowana w wielu miejscach. Najczęściej, przez wiele lat były to wątki związane z ochroną niewinnego, a zagrożonego przez kulturę śmierci życia ludzkiego, bądź liczne wątki narodowo-martyrologiczne, jakie przeżyły swoje odrodzenie w niektórych kościołach po katastrofie smoleńskiej.

 

źródło: KAI