Informator praktyczny
Kościelny proces o nieważności małżeństwa:
- Wiadomości ogólne. Podstawowe pojęcia [czytaj] 
- Kompetencja sądu w procesach orzekania nieważność małżeństwa [czytaj]

W serii artykułów zatytułowanych Kościelny proces o nieważność małżeństwa. Informator praktyczny, spróbujemy, wszystkim starającym się bądź dopiero rozważającym orzeczenie nieważności swojego związku, przedstawić w zarysie najważniejsze informacje w tej dziedzinie.

Centralna część procesu

W jednym z komentarzy do Kodeksu Prawa Kanonicznego można przeczytać, że dowodzenie stanowi centralną część procesu, ale część najsłabszą i najtrudniejszą. Celem tegoż dowodzenia jest przekonanie sądu o prawdziwości swoich twierdzeń.

Dowodzenie swoich twierdzeń w postępowaniu sądowym ma fundamentalne znaczenie, gdyż faktyczna nieważność małżeństwa musi zostać ukazana Kościołowi w sposób nie budzący wątpliwości. Małżeństwo może być nieważne, ale przekonanie do tego sędziów kościelnych jest nieraz bardzo trudne.

Sędzia może i powinien postępować w sprawach o nieważność małżeństwa także z urzędu, ale zasadniczo ciężar ten spoczywa na stronach, w szczególności na stronie powodowej i właśnie jej zaniedbania przyczyniają się nieraz do zaprzepaszczenia szansy na korzystny wyrok.

Godziwość, jak i pożyteczność dowodu

W procesie kanonicznym mogą być przytoczone dowolne dowody, które wydają się pożyteczne, a ograniczenie stanowi ich godziwość i przydatność (kan. 1527 §1 KPK).

Godziwość dowodów – gdyż nie można dążyć do prawdy za wszelką cenę.

Przydatność dla sprawy – gdyż dowód nic nie wnoszący, tylko przedłuża i mąci proces.

Zarówno, co do godziwości, jak i pożyteczności dowodu, ostateczne zdanie przysługuje sądowi, który nie nadużywa swego uprawnienia i rzadkością jest oddalanie dowodu np. zbędnego świadka.

Ponadto do sądu należy ocena dowodu jako takiego, co bardziej związane jest z samym wyrokowaniem, ale o czym warto już wspomnieć. Generalnie można powiedzieć, że strony czy świadkowie są bardziej subiektywni niż urzędowy dokument czy opinia biegłego, a odmowa odpowiedzi może wskazywać na milczące przyznanie czegoś, ale w rzeczywistości każda sytuacja, każdy dowód podlega indywidualnej ocenie, w czym sąd posługuje się nie tylko wskazaniami Kodeksu, ale również okolicznościami, poszlakami, wskazówkami czy innymi regułami przeprowadzania dowodów.