Jak wychowywać Judasza?

Postać Judasza weszła do historii świata jako synonim najcięższych grzechów, w tym także cudzych. Jego dramat rozgrywał się w bliskości samego Jezusa, który zaprosił go do grona najbliższych uczniów. Powtórzyć jego grzech w pełnym stopniu jest w stanie jedynie ten, kto poznał i jest blisko Chrystusa, zna Jego Ewangelię, deklaruje życie według jej wskazań, a na różne sposoby zdradza poznaną Miłość. Grzech Judasza rozegrał się – w relacji Ewangelii – w pięciu odsłonach:

1. Pierwsze ruchy w kierunku zdrady (Mt 26, 14-16) - gdy Judasz udał się do arcykapłanów z propozycją zdrady.
2. Ostrzeżenie Jezusa budzące poczucie odpowiedzialności u Judasza (Mt 26, 20-25) - gdy Jezus podczas Ostatniej Wieczerzy ujawnia swego zdrajcę.
3. Pocałunek i drugie ostrzeżenie (Mt 26, 47-50) - gdy zdrajca pocałunkiem wskazuje Jezusa, który wita go słowami "Przyjacielu...".
4. Kleszcze poczucia winy (Mt 27, 3-4) - gdy Judasz "opamiętał się, zwrócił 30 srebrników", ale nie mógł już cofnąć biegu wydarzeń, porzucił pieniądze.
5. Tragiczne zakończenie (Mt 27, 5-10) - gdy Judasz "oddalił się, potem poszedł i powiesił się". Zachowania Judasza - zdrajcy są logiczne w kategoriach psychologicznych - prowadzą do samobójstwa, jako wyrazu bezsiły i tragedii utraty nadziei. On sam był człowiekiem lękliwym, skłonnym do skrytych działań, poranionym sprzecznościami[1]. Imię, które w języku greckim brzmiało "Ioudas", pochodziło od hebrajskiego "Jehuda", skrót od "Jehud - el", co znaczy "niech będzie uwielbiony Bóg, "godny czci". Greckie "Iskariotes" (lub "Iskarioth) niektórzy wywodzą od "isz Karioth" - "człowiek z Karioth" (Keriot) - leżącego w południowej Judei, na południe od Hebronu. Judasz byłby zatem jedynym nie-Galilejczykiem w gronie Dwunastu.

Być może, że przydomek "Iskariota" pochodzi od aramejskiego iszkarja: 'fałszywy', 'kłamca' lub od greckiego sikarios - 'wynajęty zabójca', co oznaczałoby, że Judasz przed powołaniem na Apostoła należał do sykariuszy, tj. ludzi, którzy w sposób skrytobójczy, często jako najemnicy, mordowali zwolenników rzymskiej władzy w Palestynie.

Judasz Iskariota należał do kolegium Dwunastu, lecz w katalogu imion Apostołów, który zawierają Ewangelie, zawsze był wymieniany na końcu, z zaznaczeniem, że to on zdradził Jezusa. W gronie apostolskim pełnił rolę "strażnika trzosu" - zarządzającego wspólną kasą Jezusa i Jego uczniów, przy czym, jak sugerują Ewangelie, dopuszczał się nadużyć.

Po przybyciu Jezusa do Jerozolimy na Paschę Judasz udał się do arcykapłanów, aby im Go wydać (Mk 14, 10). Chętnie na to przystali, a nawet przyrzekli mu dać pieniądze - trzydzieści srebrników, czyli srebrnych sykli świątynnych (staterów). Sykl (hebr. szekel) był zasadniczą miarą wagową - ok. 11,4 g, a zarazem jednostką monetarną (tyleż srebra lub złota tworzącego monetę). Zwykle odróżniano zwykły sykl od świątynnego, cięższego (50 sykli = 1 mina; 60 min = 1 talent - ok. 30 kg srebra lub złota). Zapłata zaoferowana Judaszowi przez arcykapłanów była wysokością przewidzianą przez Księgę Wyjścia jako opłata za niewolnika zabitego przypadkiem (Wj 21, 32). Była to wielkość rzędu średniej płacy dla robotnika niewykwalifikowanego za cztery miesiące pracy. Po ukrzyżowaniu Judasz, gdy opamiętał się (Mt 27, 3), usiłował zwrócić te pieniądze arcykapłanom, lecz usłyszał odpowiedź: Co nas to obchodzi? To twoja sprawa. Rzucił więc pieniądze ku przybytkowi, oddalił się, potem poszedł i powiesił się (Mt 27, 5).

Arcykapłani za te pieniądze, nieczyste, gdyż "były zapłatą za krew", kupili Pole Garncarza na cmentarzysko do grzebania cudzoziemców. Według późniejszej relacji z Dziejów Apostolskich, Judasz za te pieniądze sam zakupił ziemię i spadłszy głową na dół, pękł na pół i wypłynęły wszystkie jego wnętrzności (Dz 1, 18). Pole to nazwano później, od tego wydarzenia, Hakeldamach, czyli Pole Krwi.

Niezwykle trudne są próby analizy psychologicznej Judasza. Jego zachowanie pozostaje ciągle zagadką. Ewangelie mówią o jego osobistych wadach, zwłaszcza o żądzy pieniądza. Św. Łukasz wskazuje na wpływ Szatana, który wszedł w niego (Łk 22, 3). Jezus powiedział o Judaszu: Czyż nie wybrałem was dwunastu? A jeden z was jest diabłem (J 6, 70).

Niezwykle ciekawa jest "taktyka", którą przyjął Jezus w swoim zachowaniu wobec Judasza: pozwalał mu działać, a jednocześnie delikatnie upominał, by zawrócił z drogi zdrady. Wschodnim gestem Jezus uhonorował Judasza w Wieczerniku, podając mu na początku Ostatniej Wieczerzy umaczany w sosie najlepszy kęs (J 13, 26). Wówczas to, po spożyciu kawałka chleba, w Judasza, jak mówi Ewangelista, "wszedł szatan". Opuścił Wieczernik, a była noc (J 13, 27.30). Po modlitwie w Ogrójcu Jezus mówił do uczniów o nadciągającym wraz z wielką zgrają z mieczami i kijami Judaszu: mój zdrajca (Mt 26, 46). Judasz ostrzegł napastników, aby Jezusa dobrze pilnowali (Mk 14, 44), a na twarzy lub ręce Mistrza złożył pełen uszanowania "pocałunek pokoju", zwyczajowy osculum pacis.

Nowy Testament wskazuje na czyn Judasza jako konieczne ogniwo w zbawczym planie Boga. Jezus stwierdził: Ja wiem, których wybrałem; lecz potrzeba, aby się wypełniło Pismo: "Kto ze Mną spożywa chleb, podniósł na Mnie piętę" (J 13, 18). Apostołowie zaś uczyli: Bracia, musiało się wypełnić słowo Pisma, które Duch Święty zapowiedział przez usta Dawida o Judaszu (Dz 1, 16). Można wyliczyć bardzo wiele hipotez, próbujących wytłumaczyć zdradę Judasza.

Sięgano np. do podania o Edypie, którego los wypełnił się tragicznie - zamordował własnego ojca, poślubił matkę. Judasz, według Złotej legendy z XIII wieku, znalazł się w otoczeniu Jezusa z powodu podobnego czynu: morderstwa popełnionego na ojcu i małżeństwa z matką. W legendzie żydowskiej jawi się jako zwycięski rywal Jezusa, który zdemaskował rozpowszechniane przez uczniów "kłamstwo o zmartwychwstaniu". Gnostycka sekta kainitów z II wieku oddawała cześć Kainowi i Judaszowi, jako narzędziom Demiurga Starego Testamentu.

Judasz był aktywnym uczestnikiem Bożego planu zbawienia, a bez jego zdrady nie byłoby ani Ukrzyżowania, ani Zmartwychwstania. Również pozytywną ocenę Judaszowi wystawia gnostycka Ewangelia Judasza Iskarioty. W średniowieczu jednoznacznie potępiano Judasza, podkreślając jego chciwość jako główny motyw zdrady. Uosabia on w sobie złość wszystkich Żydów, Antychrysta, grzech chciwości, zazdrości i rozpaczy. Często służył do karykaturalnego przedstawienia Żydów. Skazańców na śmierć nazywano "biedny Judasz", a określenie "brat Judasz" było popularne wobec osoby, której należy się wystrzegać. W misteriach pasyjnych i procesjach postać Judasza przedstawiano w sposób szczególnie negatywny, później rozpowszechnił się zwyczaj palenia jego kukły.

Wiele sposobów tłumaczenia przyczyn zdrady Judasza pojawia się również w literaturze pięknej. W anonimowym dziele Haller Passionsspiel z 1430 r. Judasz jest uważany za narzędzie Szatana. Wydarzenia pasyjne są ujęte w ramy "misterium diabelskiego": Lucyfer pragnie przez śmierć Jezusa wykazać, że jest On człowiekiem, a nie Bogiem, i dlatego skłonił Judasza do zdrady i samobójstwa. W wielu średniowiecznych pasjach Judasz cały czas pozostaje w zmowie z Szatanem, który ostatecznie podaje mu stryczek do powieszenia. Na koniec Judasz zasiada na najgłębszym dnie piekła, obok księcia szatanów - Lucyfera. W eposie Friedricha G. Klopstocka Mesjada (Der Messias; 1748-1773) Judasz uważa Jezusa za Mesjasza, którego posłannictwo ma się spełnić w ziemskiej chwale. Za pomocą zdrady pragnie Go zmusić do tego, aby objawił się w swojej mocy i sile. J.W. Goethe we fragmencie eposu Vom ewigen Juden, z 1774 r., za motyw zdrady Judasza przyjmuje zawiedziony patriotyzm. W dramacie Jesus der Christ (A. Dulk, 1865) Judasz jest żydowskim patriotą, który odwraca się od Jezusa, gdy w Kazaniu na Górze głosi On, zamiast narodowego wyzwolenia Żydów, zbawienie wszystkich ludzi. W powieści W. Seyrera pt. Andri der Fisch (1952) Judasz oczekuje Mesjasza politycznego. Kiedy Jezus żąda: "Oddajcie cezarowi to, co do niego należy", Judasz buntuje się przeciwko Niemu: "Mesjasz, który każe Cezarowi płacić podatki - to potrafimy i bez niego!". W dramacie pt. Judasz (1934), greckiego pisarza S. Melasa, Judasz przedstawiony jest jako kochanek Marii Magdaleny. Podobnie kreuje tę postać Albert Dulk w Jesus der Christ i M.-A. Dupont w Jesus (1899), czy Henryk Panas we współczesnym apokryfie pt. Według Judasza.

[1] G. Soveringo, Poczucie winy, tłum. S. Obirek, S. Pyszka, Wyd. "M", Kraków 1993, s. 100-101.