Wielokroć prowadziłem ze starszymi proboszczami rozmowy na ten temat. Jeden z rozrzewnieniem wspominał, że jako młody kapłan spowiadał, co niedziele przez całe msze dzieci i młodzież. Pytam go: „Co się stało, że jest teraz inaczej?”. „Potem był sobór”- odrzekł. „Przecież sobór nie zniósł spowiedzi”- nie dawałem mu spokoju. Opowiedział mi, że po soborze zaakcentowano akt żalu we mszy św. Uważano i tak też przepowiadano, że wiele spowiedzi jest li tylko aktem pobożności i nie oznacza głębokiego czy właściwego nawrócenia.

 

Dla ilustracji wielkości przemian w praktykowaniu spowiedzi kilka danych. Około roku 1950 połowa wierzących, którzy uczestniczyli w niedzielnej mszy świętej przystępowała, co miesiąc do spowiedzi, a druga połowa 3-4 razy w roku, a wszyscy przynajmniej raz w roku w okresie wielkanocnym. Spowiadano się nie tylko dlatego, że była taka tradycja (obowiązek i przyzwyczajenie), ale ponieważ istniała potrzeba uwolnienia się od grzechu i winy, oraz wola przyjmowania Komunii świętej. Pastoralną praktyką kapłanów w trosce o godne przyjmowanie komunii było wymaganie ówczesnego przystąpienia do spowiedzi. Spowiedź stawała się formalnością spełnianą bardziej z lęku, jak z właściwej potrzeby nawrócenia. Przeakcentowała była kwestia grzechów z zakresu seksualności i to zarówno u penitenta jak i u spowiednika.(10) Po soborze (1962-65) nastąpiło pozytywne przeorientowanie w teologii i położenie akcentu na właściwym nawrócenia i pojednaniu z Bogiem. Wprowadzono nabożeństwa pokutne jako formę przygotowania do spowiedzi indywidualnej. Dochodziło jednak w ich sprawowaniu do nadużyć i udzielania absolucji generalnej, która była przewidziana jedynie na sytuacje nadzwyczajne. Problem ten dotyczył według mego rozeznania w większym stopniu Szwajcarię, a mniej Niemcy i Austrię i został zahamowany przez dokumenty papieskie i biskupie.(11)
 
Wróćmy jednak do innych wewnątrz kościelnych przyczyn zaniku praktyki spowiedzi świętej. Pragnę wymienić różne tendencje i problemy bez możliwości określenia wielkości ich wpływu na rzeczywiste przeobrażania w podejściu do i sprawowaniu tego sakramentu.
Z malejącą liczbą kapłanów w większości parafii jest tylko jeden duchowny, który nierzadko obsługuje kilka kościołów. Brak wolności wyboru spowiednika stanowił dla wiernych przeszkodę natury psychologicznej.

 

Następnie teologowie, a za nimi kapłani, nie byli w stanie jasno powiedzieć i określić, co jest, a co nie jest grzechem. Odrzucono też jako pomoc w przygotowaniu do spowiedzi rachunki sumienia, gdyż miały ludziom tylko jakoby wmawiać grzechy. Powstała pewna płytkość teologiczna w tej dziedzinie. Z jednej skrajności, kiedy to dawniej niemal przed każdym przystąpieniem do komunii świętej udawano się do spowiedzi, popadnięto w drugą: przyjmowanie komunii bez spowiedzi.

 

Uważano, i zapewne słusznie, że w przeszłości kościół zbyt bardzo straszył ludzi piekłem i potępieniem, a zapominał o głoszeniu Dobrej Nowiny, o Bogu, który nas ludzi kocha. Chcąc jednak przezwyciężyć owo grożenie w przepowiadaniu (Drohbotschaft) radosną nowiną (Frohbotschaft) głoszono w konsekwencji Boga, który nie wymaga i jest zawsze miły dla człowieka. Taki Bóg do rany przyłóż, o smaku - jak się wyraził znany socjolog religii prof. P.M. Zulehner - budyniu waniliowego (Vanillepudding -Gott)(12).

 

Nie brakuje też takich, którzy wyznają przekonania, że wpływ wychowania i środowiska oraz cechy przekazane genetycznie aż tak determinują poszczególnego człowieka, że w ogóle nie można mówić o winie osobistej i grzechu, a co za tym idzie o potrzebie spowiedzi.(13)