Zanim pojawiło się na mapie

Jest rzeczą bezsporną, że nie można pisać o Kościele rzymskokatolickim bez uwzględnienia jego dziejów na tle historii politycznej Europy. Tak samo wiele wydarzeń, procesów i zjawisk byłoby nie zrozumiałych bez znajomości historii, celów i dążeń papiestwa, które współcześnie symbolizuje państwo Watykan. Zanim jednak pojawiło się na mapie Europy, przechodziło rozmaite zawirowania polityczno-terytorialne, co sprawia, że historia dzisiejszego Watykanu, zajmującego niewielki obszar, otoczony ze wszystkich stron terytorium Państwa Włoskiego jest niezmiernie interesująca i stosunkowo mało znana szerszej publiczności.

Miasto Papieża

W dniu 11 lutego 1929 roku z chwilą podpisania na Lateranie ugody znanej pod nazwą Traktatu Laterańskiego powołano do istnienia Państwo-Miasto Watykańskie (po włosku: Stato della Citta del Vaticano), które jest eksterytorialne, suwerenne a symbolizuje je żółto-biała flaga z tiarą i kluczami papieskimi, powiewająca na kopule katedry św. Piotra. Wraz z początkiem wskrzeszenia "Państwa Kościelnego" zastanawiano się nad nadaniem mu nazwy "Miasto Papieża". Po ukonstytuowaniu się nowego państwa i ustanowieniu właściwej nazwy, w wielu środowiskach podjęto dyskusję, co rozumiemy pod pojęciem "Watykan".

Przyjmuje się, że termin "Watykan" używa się podkreślając najwyższą, kierowniczą i polityczną władzę w Kościele rzymskokatolickim uwzględniając przy tym czynniki materialne leżące u podstaw tej władzy. Nazwę przyjęto w języku politycznym i w obszarze prawa, gdzie spełnia rolę posiłkową bądź redakcyjną, natomiast najczęściej używana jest w języku potocznym. W mediach nazwa państwa Watykan a Stolica Apostolska jest z reguły stosowana wymiennie. W polskiej literaturze odnajdujemy określenie "Miasto Watykańskie". W doktrynie radzieckiej przez cały okres panowania reżimu komunistycznego w Europie Środkowo-Wschodniej stosowano termin "Watykan".

Instytucja bez terytorialna

Należy uściślić, że nazwa "Stolica Apostolska" oznacza umiejscowienie centrum zarządzającego państwem a przede wszystkim Kościołem katolickim. W prawie międzynarodowym oznacza instytucję bez terytorialną, ale uwzględniającą naturę prawną tej instytucji z jej strukturą organizacyjną, kompetencjami, zadaniami i ponadczasowymi celami. Taka interpretacja powoduje, że mini Państwo Watykańskie nie może być całkowicie utożsamiane ze Stolicą Apostolską, albowiem ich status prawno-międzynarodowy różni się zdecydowanie. W zapisach Traktatu Laterańskiego zagwarantowano i podkreślono pełną suwerenność Watykanu na polu międzynarodowym oraz przyznano wyłączną i całkowitą władzę w tym władzę sądowniczą.

Od dawna jednak co najmniej od upadku Państwa Kościelnego (1870r.) prowadzone były dyskusje dotyczące problemu, czy Stolica Apostolska może być podmiotem prawa międzynarodowego. Podpisanie Układów Luterańskich przez Piusa XI i Benito Mussoliniego nie ucięło tej dyskusji. A przecież bogata i burzliwa historia tego skrawka ziemi o obszarze 44 hektarów potwierdza oczywiste fakty.

Nomenklatura kościelna

Wraz z pojawieniem się Państwa Watykańskiego podjęto inny problem, czy jest jeden podmiot prawa międzynarodowego (Stolica Apostolska) czy dwa (Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie). W nomenklaturze kościelnej sprawa jest oczywista, używa się tam trzech określeń na oznaczenie władz Kościoła katolickiego: Stolica Apostolska, Kuria Rzymska i Watykan. Dla Stolicy Świętej w sposób naturalny w dziejach Watykanu sprawy kościelno-religijne zespoliły się trwale z polityczno-państwowymi a określenia Stolica Apostolska czy Stolica Święta są przyjmowane i używane w prawie międzynarodowym i pismach urzędowych. W prawie międzynarodowym uznaje się, że z chwilą utworzenia Państwa - Miasta Watykan i uzyskaniu przez niego określonego terytorium, to zgodnie z postanowieniami Traktatu, znajduje się tylko i wyłącznie pod suwerennością Stolicy Apostolskiej. Ponadto Stolica Apostolska posiadając na mocy Traktatu atrybuty państwowości, może dodatkowo występować w postaci Państwa-Miasta Watykan.