W czasach oświecenia zaczęto popierać kremację. Podawano przy tym dwa zasadnicze argumenty: higiena i zdrowie publiczne. Kolejnym powodem był modny w tamtych czasach antyklerykalizm oraz nienawiść do religii. Wielce znamienny jest manifest tych, którzy uważali chrześcijaństwo za błąd, a katolicyzm za plagę: „Już więcej nie będzie kultu katolickiego ani jednego chrztu, ani jednej spowiedzi, ani jednego ślubu, ani jednego ostatniego namaszczenia, ani jednej Mszy: nikt nie będzie głosił lub słuchał homilii, nikt nie będzie udzielał albo przyjmował żadnego sakramentu. W gminach, gdzie my jesteśmy panami, będziemy robić tak, żeby jakobini tamtego miejsca prosili nas o usunięcie kultu. Zamkniemy kościoły, rozburzymy dzwonnice, zdemolujemy rzeźby świętych, popełnimy świętokradztwo relikwii, zabronimy religijnych pogrzebów, nauczymy się pogrzebów cywilnych” (J. Taine, La Rivoluzione: il governo rivoluzionario, t. 1, Mediolan 1921, s. 76, 77). Pierwsze towarzystwo, które rozpowszechniało kremację, powstało w Anglii w 1874 roku. W roku 1887 zrodził się związek wszystkich towarzystw praktykujących spalenie zwłok. Propaganda kremacji odbywała się pod pretekstem higieny. W rzeczywistości wielu zwolenników kremacji pragnęło zakwestionować prawdę o zmartwychwstaniu ciał i pozbawić chrześcijan nadziei na życie wieczne.

 

W świetle tych wydarzeń chrześcijanie potrzebowali czytelnego i jasnego stanowiska Kościoła w tej kwestii. Stolica Apostolska wielokrotnie wypowiadała się negatywnie na temat kremacji. Jako przykład można podać dekret Świętego Oficium: Quod cadeverum cremationes z 19 maja 1886 roku. Jest w nim zawarte potępienie palenia zwłok i wyrażona zachęta, aby chrześcijanie zachowali stary zwyczaj uroczystego rytu grzebania zmarłych, uświęconego przez Kościół. Przewidzianymi sankcjami za poddanie ciała kremacji były: ekskomunika i pozbawienie pogrzebu kościelnego.

 

Dopiero w 1963 roku złagodzono oficjalne stanowisko Kościoła katolickiego na mocy instrukcji: De cadaverum crematione. Konkluzja tej instrukcji jest następująca: „Musi być dołożona wszelka troska, by wiernie zachował się zwyczaj grzebania zwłok wiernych; dlatego ordynariusze za pomocą odpowiednich wskazówek i napomnień będą się troszczyli o to, aby lud chrześcijański unikał kremacji zwłok i nie wycofał się, z wyjątkiem przypadków prawdziwej potrzeby, z praktyki grzebania, którą Kościół zachował i ozdobił uroczystymi obrzędami” (AAS 56, 1964, s. 822, 823). Dopuszczenie kremacji było związane ze zmianami argumentacji jej zwolenników. Wielu z nich wybierało spalenie zwłok z uczciwych powodów, które nie miały nic wspólnego z antychrześcijańską demagogią.

 

Obecnie obowiązujące prawo kanoniczne dopuszcza obie formy pochówku: „Kościół usilnie zaleca zachowanie pobożnego zwyczaju grzebania ciał zmarłych. Nie zabrania jednak kremacji, jeśli nie została wybrana z pobudek przeciwnych nauce chrześcijańskiej” (kan. 1176, par. 3, KPK 1983). Nie można jednak na jednej szali postawić zwyczaju grzebania ciał i kremacji. Zgodnie z wielowiekową tradycją Kościół usilnie zaleca grzebanie ciał zmarłych. Ma to również związek z liturgią pogrzebową, która jest ściśle związana z kościelnym zwyczajem grzebania ciał zmarłych. W styczniu 1977 roku Kongregacja ds. Sakramentów i Kultu Bożego w odpowiedzi dotyczącej celebracji pogrzebu tych, którzy wybrali kremację, dała rozwiązanie tego problemu. W zgodzie z wielowiekową kościelną praktyką grzebania dykasteria nie uważa za właściwe stosować w przypadku celebracji z urną, zawierającą prochy zmarłego, obrzędu pogrzebowego przeznaczonego dla celebracji w obecności zwłok. Według tej decyzji „Nie chodzi o to, żeby potępić kremację, ale raczej zachować prawdziwość znaku w działaniu liturgicznym. Faktycznie popioły, które są znakiem zepsucia ciała ludzkiego, przedstawiają nieodpowiedni charakter zaśnięcia w oczekiwaniu Zmartwychwstania. Poza tym ciało, nie popiół, przyjmuje liturgiczną cześć, bo przez Chrzest stało się świątynią Ducha Świętego” („Notitiae” 13, 1977, s. 45).

 

 

Kremacja jest coraz bardziej popularna na świecie. W Japonii spopiela się 93 procent zmarłych, w Czechach i krajach skandynawskich – prawie 70 procent, w Europie Zachodniej – ok. 50 procent, w USA – 36 procent. W Polsce ten współczynnik wynosi ok. 5 procent. Według doniesień prasowych, w bieżącym roku aż 50 osób z województwa świętokrzyskiego zmarło na obczyźnie. Rodzina zdecydowała się sprowadzić zmarłych do kraju. Większość z członków rodzin wybrało spopielenie ciała swoich bliskich, a prochy przetransportowali w urnie.

 

Motywacje osób popierających kremację są różnorodne. Obok szlachetnych motywacji można zauważyć stwierdzenia co najmniej dyskusyjne. Mówi się o tym, że jest niedopuszczalne nadmierne rozbudowywanie cmentarzy, szczególnie w granicach miasta. Po co ludzie za życia mają myśleć o śmierci? Są również i tacy, którzy starają się być bardzo praktyczni. Twierdzą oni, że jeśli urna zostanie złożona w kolumbarium, to nie trzeba się troszczyć ani o postawienie nagrobka, ani martwić się o sprzątanie, a tym samym fatygować tych, którzy zostali po zmarłym. Nie rozumiem, dlaczego zabraniać ludziom praktykowania dobra? Nawet w rozmowach młodych ludzi pada stwierdzenie: „chcę być spalony po śmierci”. Czasami jest to wyraz lęku podszytego mentalnością magiczną albo pewną modą, która się coraz bardziej upowszechnia, szczególnie w dużych miastach.

 

W najbliższych latach problem kremacji zwłok w Polsce będzie zapewne żywo dyskutowany i przybędzie jej zwolenników. Nie to jest jednak najpoważniejszym problemem, ponieważ nie tyle ważne jest pytanie: czy wybrać kremację, czy też pogrzebanie ciała?, ile odpowiedź: dlaczego pragnę to uczynić? Nie pomoże w tym ogólnopolska debata, jeśli zabraknie badania własnego serca i sumienia, gdzie głos Boży można usłyszeć.