DRUKUJ
 
Ordynariat Polowy – rys historyczny i obecna działalność duszpasterska
 


Rys historyczny
Duszpasterstwo wojskowe w formie zorganizowanej, ujętej ramami przepisów, pojawiło się w armii polskiej u schyłku XVII wieku. Tradycja pracy kapelańskiej wśród żołnierzy była jednak znacznie starsza. Stałe duszpasterstwo wojskowe wprowadził do armii polskiej Sejm Warszawski z 1690 roku.

9 listopada 1918 roku ówczesny kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, płk Jan Wroczyński, w porozumieniu z arcybiskupem warszawskim Aleksandrem Kakowskim, powołał do życia Konsystorz Polowy. Utworzono też stanowisko Naczelnego Kapelana Wojsk Polskich, które wówczas powierzono księdzu Janowi Pajkertowi, kapłanowi diecezji sandomierskiej. Władze wojskowe zabiegały równocześnie o ustanowienie biskupstwa polowego, co znajdowało przychylny oddźwięk w Episkopacie Polski. Pertraktacje w tej sprawie toczyły się między wizytatorem apostolskim w Polsce, mons. Achillesem Rattim, a kierownikiem Ministerstwa Spraw Wojskowych, płk. Wroczyńskim i Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim. Wizytator Apostolski powiadomił 5 lutego 1919 roku o utworzeniu przez Stolicę Apostolską Biskupstwa Polowego. Pierwszym biskupem polowym Wojska Polskiego papież Benedykt XV mianował bp. dr. Stanisława Galla, sufragana archidiecezji warszawskiej.

Biskup Gall objął swój urząd 9 lutego 1919 roku. To on tworzył struktury diecezjalne duszpasterstwa wojskowego, wypracował metody pracy duszpasterskiej i oświatowej w wojsku, pozyskał kilkadziesiąt kościołów i kaplic dla duszpasterstwa wojskowego. Opracował też statut duszpasterstwa wojskowego zatwierdzony przez Stolicę Apostolską. W czasie sprawowania przez niego posługi biskupiej toczyła się wojna polsko-rosyjska (1919-1921); wizytował z oddaniem jednostki frontowe, powoływał tzw. lotnych kapelanów, których kierował na front, zorganizował pomoc sanitarną Stolicy Apostolskiej dla walczących oddziałów; po zakończeniu wojny utworzył domy opieki dla sierot po wojskowych (Modlin, Łódź, Warszawa), otoczył pomocą inwalidów wojskowych (Fundacja im. Papieża Piusa XI). W 1933 roku z powodu konfliktu z władzami wojskowymi na tle rozwodów małżeństw wojskowych i braku poparcia ze strony marszałka Józefa Piłsudskiego złożył rezygnację ze stanowiska biskupa polowego Wojska Polskiego. Mianowany przez Ojca Świętego Piusa XI arcybiskupem tytularnym, wrócił do pracy w metropolii warszawskiej.

Drugim biskupem polowym Wojska Polskiego papież Pius XI mianował 15 II 1933 roku ks. dr. Józefa Gawlinę. Kontynuował on dzieło swego poprzednika – otaczanie opieką religijną żołnierzy-katolików. Dużo uwagi poświęcał organizacjom religijno-kościelnym na terenie parafii wojskowych, kładł duży nacisk na coroczne rekolekcje kapelanów. 1 września 1939 roku, w dniu wybuchu II wojny światowej, ogłosił list pasterski, w którym napisał m.in.: „Ręce nasze są czyste. Nie z naszej winy wybuchła wojna. (...) Wojna nasza – to wojna święta. Oczyśćcie więc serca i uświęćcie dusze wasze. Bądźcie godnymi bojownikami Boga i Polski”. Tydzień później, na rozkaz Naczelnego Wodza, marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza opuścił Warszawę. Po dramatycznych przejściach dotarł do Rzymu, gdzie papież Pius XII potwierdził jego jurysdykcję biskupa polowego. W październiku 1939 roku organizował na terenie Francji duszpasterstwo wojskowe odradzającej się tam armii polskiej. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 roku znalazł się w Londynie. Celebrował Msze święte i wygłaszał podniosłe kazania w czasie świąt narodowych i uroczystości o charakterze państwowym, wojskowym i religijnym, publikował listy pasterskie i okolicznościowe odezwy. Towarzyszył żołnierzom polskim wszędzie tam, gdzie przebywali i gdzie walczyli. Od października 1942 roku był ordynariuszem Polaków na Środkowym Wschodzie i w Afryce Wschodniej. W 1944 roku udał się na front włoski do II Korpusu Polskiego, wspomagał swoją kapłańską posługą walczących pod Monte Cassino. Od 1947 r. sprawował urząd biskupa polowego Polskich Sił Zbrojnych na uchodźstwie, a potem opiekuna duchowego Polaków na uchodźstwie. Zmarł w Rzymie 21 września 1964 r., w czasie obrad Soboru Watykańskiego II. Został pochowany na Monte Casino.

- Kapelani zapisali ofiarną i piękną kartę w czasie II wojny światowej; poczynając od Kampanii Wrześniowej; towarzyszyli żołnierzowi polskiemu na wszystkich frontach, w partyzantce, w Powstaniu Warszawskim, w konspiracji i obozach jenieckich – podkreśla obecny biskup polowy Tadeusz Płoski. - Wszędzie zapewniali posługę duszpasterską. Uczestniczyli także w akcjach społecznych, charytatywnych, współpracowali z organizacjami wychowawczo-oświatowymi, łagodzili konflikty, spieszyli z pomocą ludności cywilnej. Wpajali patriotyzm, miłość Ojczyzny, oddanie sprawie narodowej. Do życia wojska wnosili wartości moralne i etyczne pomagające przetrwać najtrudniejsze chwile i uchronić się przed ślepą nienawiścią do przeciwnika. Wielu z nich, jak błogosławiony ks. kmdr Władysław Miegoń, poniosło śmierć męczeńską - dodaje.

Po roku 1945 władze komunistyczne nie zezwoliły na odtworzenie Biskupstwa Polowego. Zdając sobie jednak sprawę z ogromnego wpływu Kościoła na społeczeństwo, nie zdecydowały się na całkowitą likwidację duszpasterstwa wojskowego. Polska, jako jedyny kraj bloku komunistycznego, zachowała instytucję kapelanów wojskowych. Dla władz PRL istnienie Generalnego Dziekanatu WP było jedną z oznak rzekomej tolerancji i swobód religijnych w Polsce. Równocześnie jednak starano się ograniczyć do minimum kontakty kapelanów z żołnierzami. Nie było mowy o regularnym odprawianiu Mszy św. dla wojska. Chodzenie do kościoła w mundurze, ochrzczenie dziecka lub przystąpienie do I Komunii św. groziło wstrzymaniem awansu przez nadgorliwych przełożonych. Jeszcze w latach osiemdziesiątych niektórzy oficerowie polityczni „specjalizowali się” w sporządzaniu list rodzin wojskowych kultywujących praktyki religijne. Represyjny charakter wobec Kościoła miała również służba wojskowa kleryków. Przerywano im studia i poddawano indoktrynacji, której celem miało być porzucenie kapłaństwa.

Po pięćdziesięcioletniej przerwie sytuacja polityczna Polski po upadku komunizmu umożliwiła przywrócenie Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. Ojciec Święty Jan Paweł II wydał 21 stycznia 1991 roku dekret przywracający diecezję wojskową oraz bullę w sprawie nominacji ks. prał. dr. Sławoja Leszka Głódzia na biskupa polowego. Miesiąc później wszedł w życie przyjęty przez Konferencję Episkopatu Polski i zatwierdzony przez Stolicę Apostolską statut Ordynariatu Polowego, wzorowany na statucie z 1926 roku oraz konstytucji apostolskiej „Spirituali militum curae” z 1986 roku. Katedrą polową został ustanowiony kościół garnizonowy pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Warszawie (ul. Długa 13/15).

Ordynariat Polowy Wojska Polskiego rozpoczął swoje funkcjonowanie 31 stycznia 1991 roku. Konsekracja biskupa polowego odbyła się najpierw na Jasnej Górze, a później w katedrze polowej. Bp Sławoj Leszek Głódź jako dewizę biskupiego posługiwania obrał słowa „Milito pro Christo” – walczę dla Chrystusa. Rozpoczynając posługę biskupa polowego, musiał zbudować struktury diecezji wojskowej, powołać do istnienia instytucje diecezjalne, skompletować kolegium księży kapelanów, przed którymi otworzyły się szerokie możliwości pracy duszpasterskiej. Sam aktywnie udzielał się jako kaznodzieja podczas uroczystości nie tylko wojskowych, religijno-patriotycznych, ale także ogólnokrajowych, diecezjalnych i parafialnych. 17 lipca 2004 r. bp Głódź został podniesiony przez Ojca Świętego Jana Pawła II do godności arcybiskupa „ad personam”. Żegnając się z diecezją polową w 2004 r., po otrzymaniu nominacji na biskupa diecezji warszawsko-praskiej, abp Głódź złożył przed figurą Niepokalanej w katedrze polowej odznaczenia wojskowe i cywilne, które otrzymał w czasie 13 lat posługi biskupa polowego.

W tym okresie, dokładnie w 1998 roku, Kongregacja ds. Biskupów zrównała jurysdykcję biskupa polowego, używającego od tego czasu tytułu „Vescovo Ordninario Militare per la Polonia” z jurysdykcją biskupa diecezjalnego.

Czwartym pasterzem Kościoła w Wojsku Polskim został ks. dr Tadeusz Płoski, który 30 października 2004 r. przyjął w katedrze polowej święcenia biskupie i odbył uroczysty ingres. Warto przypomnieć, że do Ordynariatu Polowego WP został oddelegowany w 1992 roku. Pełnił m.in. urząd notariusza i kanclerza kurii polowej i dziekana Biura Ochrony Rządu. Był też pierwszym kapelanem, który ukończył Podyplomowe Studium Operacyjno-Strategiczne w Akademii Obrony Narodowej w Warszawie-Rembertowie. Jako hasło swego biskupiego posługiwania obrał słowa: „Mane nobiscum, Domine” (Zostań z nami, Panie). Biskup Płoski w posługiwaniu pasterskim położył akcent na posługę słowa (wydano już cztery tomy jego nauczania pasterskiego), formację intelektualną księży kapelanów oraz edukację etyczną żołnierzy w ramach etyki normatywnej. Podjął też decyzję o przeprowadzeniu w Ordynariacie Polowym misji o Bożym Miłosierdziu, które odbyły się w latach 2001-2006, co zaowocowało pogłębieniem kultu Bożego Miłosierdzia.

Warto dodać jeszcze, że oprócz bp. Płoskiego, także dwóch innych kapelanów Wojska Polowego otrzymało sakrę biskupią. W roku 2000 ks. Piotr Kryk został mianowany biskupem–egzarchą apostolskim dla ukraińskich wiernych obrządku bizantyjskiego w Niemczech (aktualnie egzarcha Cerkwi greckokatolickiej w Niemczech, Skandynawii i Beneluxie), a w 2004 r. papież Jan Paweł II mianował biskupem sandomierskim ks. ppłk prof. dr. hab. Andrzeja Dzięgę, kanclerza kurii polowej w latach 1992-1995.

Działalność duszpasterska dzisiaj
Aktualny status katolickich ordynariatów polowych został określony przez Jana Pawła II w konstytucji apostolskiej „Spirituali Militum Curae”, podpisanej 21 kwietnia 1986 r. Zgodnie z normami zawartymi w statucie z 1991 r., kiedy przywrócono strukturę Biskupstwa Polowego w Polsce, ordynariat jest okręgiem kościelnym zrównanym prawnie z diecezją, posiadającym własnego biskupa polowego. (Oprócz tego wchodzi w skład resortu obrony narodowej, jako jednostka organizacyjna nadzorowana przez Ministra Obrony Narodowej).

Obecnie diecezja polowa liczy 92 parafie, w tym jedną zagraniczną - w Mons w Belgii, przy kwaterze SHAPE (Polskie Duszpasterstwo Wojskowe dla Polskiego Przedstawicielstwa Wojskowego przy Komitecie Wojskowym Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego). Należą do nich żołnierze zawodowi i ich rodziny, żołnierze niezawodowi w czasie pełnienia służby, a także zatrudnieni na stałe w instytucjach wojskowych, uczniowie szkół wojskowych czy przebywający w szpitalach wojskowych. Struktura ordynariatu obejmuje 15 dekanatów: 5 dekanatów wojskowych, 1 dekanat wojsk lądowych, 3 dekanaty sił powietrznych oraz dekanaty: marynarki wojennej, żandarmerii wojskowej, wojsk specjalnych, straży granicznej, Biura Ochrony Rządu oraz dekanat duszpasterstwa wojskowego Kościoła greckokatolickiego.

Umacnianie więzi ze wspólnotą wiernych w wypadku diecezji wojskowej, której parafie i ośrodki duszpasterskie rozrzucone są na terytorium całej Rzeczypospolitej wymaga zatem od biskupa polowego szczególnie dużej aktywności. Szczególnym rysem troski o umacnianie wspólnoty jest obecność pasterzy diecezji polowej wśród żołnierzy pełniących służbę poza granicami Ojczyzny, w misjach pokojowych i stabilizacyjnych.

W Ordynariacie Polowym Wojska Polskiego posługę duszpasterską pełni 176 kapelanów, czyli duchownych będących jednocześnie oficerami zawodowymi w Wojsku Polskim, oraz 12 kapelanów pomocniczych, tj. duchownych, którzy wykonują stałe zadania we własnej diecezji lub zakonie, pełniąc dodatkowo posługę w Wojsku Polskim. W korpusie księży kapelanów znajduje się 8 kapelanów Kościoła greckokatolickiego. Alumni diecezji wojskowej przygotowują się do kapłaństwa w Wyższym Seminarium Metropolitalnym w Warszawie. W latach 1997-2008 warszawskie WSD ukończyło 22 alumnów Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego.
- Rolą księży kapelanów jest towarzyszenie w wierze mundurowym, to jest żołnierzom Wojska Polskiego, funkcjonariuszom Straży Granicznej i Biura Ochrony Rządu, a także ich rodzinom. Ich zadaniem jest służba Bogu, Ojczyźnie i Kościołowi. Pełnią oni posługę nie tyko w kraju, ale także poza granicami Ojczyzny, na misjach pokojowych i stabilizacyjnych, także w rejonie konfliktów zbrojnych – wyjaśnia ks. płk Zbigniew Kępa, rzecznik prasowy Ordynariatu.

Każdego roku, w rocznice przywrócenia Ordynariatu Polowego mają miejsce doroczne odprawy księży kapelanów. Kapelani uczestniczą również w ćwiczeniach poligonowych, a we wrześniu mają doroczne rekolekcje kapłańskie na Jasnej Górze.

Koordynacją prac i przedsięwzięć duszpasterskich zajmują się powołane referaty w kurii polowej, m.in. referat duszpasterstwa rodzin czy referat sztuki sakralnej i opieki nad zabytkami kościelnymi. W 1996 r. powołano wojskową Caritas. Warto podkreślić, że Caritas Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego, której patronuje św. Marcin z Tours, to jedyna działająca w strukturach wojska organizacja charytatywna na świecie. W Ordynariacie Polowym utworzono 87 Garnizonowych Zespołów Wojskowej Caritas (w tym 8 akademickich), które pełnią dzieła miłosierdzia oraz organizują wśród wojskowych pomoc humanitarną i charytatywną dla potrzebujących w kraju i za granicą (konwoje do Bośni, Kosowa, Litwy, Białorusi, Ukrainy, Turcji i Czeczenii). Z drugiej strony Caritas niesie pomoc dla potrzebujących rodzin wojskowych, zwłaszcza wielodzietnych.

Prężnie działa w wojsku duszpasterstwo honorowych dawców krwi. Przy Ordynariacie Polowym działa Klub Honorowych Dawców Krwi PCK, a Krajowym Duszpasterzem Honorowych Dawców Krwi jest ks. płk Zenon Surma ze Zgromadzenia Misjonarzy Klaretynów, proboszcz parafii wojskowej w Zegrzu k. Warszawy. Co roku żołnierze biorą udział w pielgrzymce honorowych dawców krwi na Jasną Górę.

Do Częstochowy dociera też co roku piesza pielgrzymka wojskowa. Pierwszy raz na Jasną Górę ruszyła w 1991 r. wraz z Warszawską Pielgrzymką Pieszą, tzw. paulińską. W roku 1997 pielgrzymka wojskowa została odwołana ze względu na dużą liczbę żołnierzy i ich rodzin zaangażowanych w niesienie pomocy powodzianom, a od 1998 r. żołnierze wędrują wraz z Warszawską Akademicką Pielgrzymką Metropolitalną. Dodatkowo w pielgrzymce zaczęły uczestniczyć inne grupy – od 1994 r. z Bydgoszczy, później z Lublina i Wrocławia, a od 1996 r. ma ona charakter międzynarodowy. Wówczas do polskich żołnierzy dołączyli żołnierze amerykańscy z US Army i żołnierze słowaccy, a obecnie w pielgrzymkę włączają się także wojskowi z Niemiec i Litwy. Z kolei reprezentacja polskich żołnierzy co roku w maju bierze udział w Międzynarodowej Pielgrzymce Żołnierzy do Lourdes.

Od 1992 r. Ordynariat Polowy wydaje dwutygodnik „Nasza Służba”. Jest to pismo o charakterze formacyjno-informacyjnym, adresowane do żołnierzy i rodzin wojskowych. Pomocą w pracy duszpasterskiej są publikacje Wydawnictwa Ordynariatu Polowego, m.in. podręczna „Biblioteczka Żołnierza”, w ramach której ukazały się m.in.: Pismo Święte Nowego Testamentu i Psalmy, katechizm „Stajemy jak Ojce”, modlitewniki - także w wersji polsko-angielskiej, śpiewniki żołnierskie i pielgrzymkowe.

Poczynając od 1995 roku, w rocznicę przywrócenia Ordynariatu Polowego, biskup polowy przyznaje dyplom „Benemerenti”, „dla podkreślenia zasług osób, które dają świadectwo najwyższym wartościom, jakimi w życiu jednostki i społeczeństwa są prawda i sprawiedliwość”, a także medal „Milito pro Christo”. W 2008 Biskup Polowy WP ustanowił medal i dyplom „Gloria intrepidis et animi promptis” (Chwała ofiarnym i nieustraszonym), promujący wśród służb mundurowych postawy „świadczące o prawdzie, bohaterstwie i sprawiedliwości”.

Historię i działalność Ordynariatu Polowego ma przybliżyć Muzeum Duszpasterstwa Wojskowego, utworzone przy katedrze polowej Wojska Polskiego. Od 2008 r. prowadzone są prace remontowo-adaptacyjne w podziemiach katedry.

Zobacz także:
Strona internetowa Ordynariatu Polowego WP


(Ordynariat/md © Biuro Prasowe KEP 2009)