W ostatnich latach możemy zauważyć swego rodzaju wzmożone zainteresowanie tematyką anielską. Powstają książki, filmy, reklamy, piosenki, wiersze na temat aniołów. Bardzo często właśnie taka rzeczywistość jest źródłem naszej wiedzy o nich.

A co o aniołach mówi Biblia? Jakie są stanowiska teologów? Wreszcie jaka jest nauka Kościoła na ich temat? To wszystko powinno stanowić podstawy naszej właściwej wiedzy o aniołach, a zarazem dobrze ukształtowanej pobożności.

Na początku trzeba zauważyć, że istnienie aniołów nie jest najważniejszym tematem teologicznym, a ich byt odnajduje swoje uzasadnienie i wypełnienie tylko w misterium odkupienia. Rozważania o aniołach, niemające żadnego związku z soteriologią (nauka o odkupieniu) i chrystologią (nauka o Chrystusie), są zupełnie bezwartościowe i przeczą prawdziwej naturze aniołów, która może się odnaleźć tylko w kontekście chrystocentrycznym.

Stary Testament

Aniołowie (anioł – od grec. aggellos – posłaniec; łac. angelus; hebr. mal’ak) pojawiają się wielokrotnie na kartach Pisma Świętego. Jednak tak jak skomplikowane są dzieje powstania Świętej Księgi, tak samo skomplikowana jest angelologia biblijna, zwłaszcza Starego Testamentu, znajdująca swoje zwieńczenie w Nowym Przymierzu.

W Starym Testamencie nie odnajdziemy tekstów, które w bezpośredni sposób opisywałyby moment stworzenia aniołów przez Boga. Fakt ten jest częścią fundamentalnych prawd Starego Przymierza wynikających ze stwierdzeń, że Bóg jest stwórcą wszystkiego (Rdz 1, 1; Wj 20, 11; PS 178, 2-5). Najstarsze księgi Starego Testamentu zawierają prawdę o aniołach, jednak nie jest ona tam ściśle sprecyzowana, na płaszczyźnie teologicznej. Zauważamy tu rozwój teologii, podobnie jak i rozwój samego nauczania na temat aniołów.

I tak możemy wyodrębnić trzy podstawowe okresy, w których kształtował się teologiczny wizerunek anioła.

– Pierwszy, przypada na czas patriarchów i wędrówki ludów.
Podkreśla się w nim nierozerwalny związek anioła i Boga. Postacią charakterystyczną tego okresu jest tzw. Anioł Jahwe, który wyraża jeden z podstawowych dylematów angelologii biblijnej Starego Testamentu, związanych z wyraźnym rozdzieleniem Jahwe i anioła. Anioł Jahwe, jest z jednej strony przedstawiany jako sam Jahwe, inny niż aniołowie posłańcy (np. Rdz 16, 10; Wj 3, 1; Oz 12, 4n.), z drugiej strony jest zupełnie różny od samego Boga (Rdz 24, 7; Wj 33, 2 n.).

W tym kontekście wyodrębniły się cztery teorie interpretacyjne: pierwsza, zwana teorią reprezentacji, głosi, że Anioł Jahwe jest stworzonym duchem, występującym w imieniu Jahwe; druga – teoria utożsamienia, według której Anioł Jahwe jest tożsamy z Jahwe, który, jako niewidzialny, wszechobecny i transcendentny, objawia się jednak człowiekowi, jako widzialny i działający; wreszcie trzecia – teoria interpolacji – gdzie termin Anioł Jahwe, wyraża samo pojęcie „Bóg”, występujący w opisach teofanii. Czwarta z teorii, tzw. mesjaniczna, traktuje Anioła Jahwe jako Słowo Boże (Mądrość Bożą), różne osobowo od Boga Jahwe, ale istotowo z Nim tożsame. Anioł Jahwe miał być figurą samego Mesjasza – Chrystusa.

– Drugi okres – królewski – charakteryzuje się przedstawianiem Boga, Jahwe, jako Pana nieba i ziemi.
Wyobrażenia ziemskiego króla przenoszone są na myślenie o Bogu i jego aniołach. Stąd są oni przedstawiani jako członkowie niebiańskiego dworu samego Boga – Króla, którego uwielbiają i któremu służą. Jest to nawiązanie do myślenia o aniołach związanego z tradycjami Starożytnego Wschodu, zwłaszcza Mezopotamii. Tradycje te przedstawiały Boga jako Tego, który posiada swój niebiański dwór, złożony z różnych kategorii, zastępów, a nawet armii. Głównym zadaniem aniołów jest wychwalanie i uwielbianie Pana.

W Księdze Jozuego odnaleźć można aniołów jako wojsko niebieskie. Funkcje szczegółowe przypisywane są serafinom i cherubinom. Pierwsze stoją przed Bożym Tronem, głosząc chwałę Jahwe i oczyszczając stworzenia zbliżające się do Boga. Drugie – których określenie jest pochodzenia mezopotamskiego – chronią wejście do raju, podtrzymują Boży Tron lub unoszą rydwan Jahwe. Będąc wojskiem samego Boga wielbią Go i współdziałają z Nim na ziemi jako Jego wysłannicy do ludzi.