Tak, każdy jest nietykalny. Oczywiście przestrzeń dystansu nie oznacza jakiejś demarkacyjnej próżni, jest wypełniona instytucjami, prawami, zwyczajami, konwenansami itd. Jednocześnie są różne stopnie zbliżeń. Może to być zbliżenie dopuszczone, wzajemnie akceptowane czy też nawet pożądane, może to być jednak i złamanie dystansu przemocą, akt agresji. Mówiąc o małżeństwie, mówimy o zbliżeniu dopuszczanym z jednej i z drugiej strony.

 

 

Powiedziałbym, że moment zbliżenia maksymalnego – właśnie ta najdalej idąca i największa możliwa bliskość – to prawdopodobnie byłby również czysty fenomen więzi małżeńskiej. 

 

 

Tu są także negatywne rzeczy, np. wojna. Przecież to również jest zbliżenie – tyle, że relacja zostaje tutaj złamana przemocą. Innym rodzajem zbliżenia jest także powrót syna marnotrawnego, to znaczy powrót dziecka do domu. A dzieci, które wyszły z domu, wcale nie muszą wracać, bo zbudowały już swój własny dystans. Są teraz kimś innym, zewnętrznie określonym wobec własnych rodziców.

 

 

Z całą pewnością.

 

Dotrzeć do siebie całkowicie
 

 

Uważam, że tak maksymalne zbliżenie właściwie jest możliwe tylko w sytuacji kobiety i mężczyzny. W tym przypadku zbliżenie następuje przecież z maksymalnej odległości: z jednej strony dotyczy osób, które wyjściowo są sobie nieznane i obce, z drugiej zaś dzieli je owa granica płci. Na to nakładają się wszystkie aspekty społeczne: inna rodzina, inne światy, inna kultura, być może inna religia itd. Formalnych przeszkód jest zatem bardzo wiele. Najważniejszą jest jednak to, co współczesna filozofia wciąż tak usilnie penetruje – inność. Drugi człowiek – kobieta, mężczyzna – jest tu podwójnie inny. Po pierwsze – jako ktoś obcy, nadchodzący z daleka; po drugie – jako ktoś odmienny płciowo, przynoszący zupełnie inne doświadczenie siebie i świata. W małżeństwie mamy do czynienia ze zbliżeniem totalnym, w którym największa inność, z jaką mamy do czynienia, przechodzi w maksymalną bliskość. Do tego wszystkiego wcale to nie oznacza, że ta inność jest mniej inna. Wydaje mi się, że tego całego procesu nie da się po prostu sprowadzić tylko do miłości.

 

 

Miłość nie jest tylko miłością małżeńską. Istnieją przecież również inne formy miłości, w których ludzie zbliżają się do siebie lub doświadczają bliskości w sposób naturalny. Ale tylko w małżeństwie to zbliżenie przebywa tak długą drogę, która do tego prowadzi aż tak daleko, że gotów jestem zaryzykować tezę o znikaniu relacji. 

 

 

Chodzi o to, że nie ma dystansu w takim sensie, w jakim o nim mówiliśmy. Dystans czy relacja przestaje tu pełnić swą społeczną funkcję, czyli funkcję zabezpieczenia pozycji bycia kimś. Oczywiście, jeżeli odmiennie zdefiniujemy relację, idąc bardziej w kierunku rozumienia Buberowskiego, to będzie trzeba mówić o relacji. Ale ja to rozumiem trochę inaczej. To daje pewne dodatkowe możliwości. 

 

 

Znika w takim sensie, że już niczemu nie służy, nic nie daje i niczego nie dodaje. Gdy będziemy mówić o małżeństwie jako kategorii prawnej czy teologicznej, to języki te są wręcz naładowane semantyką relacyjną: wzajemne zobowiązania, kwestie własności, przyrzekanie sobie wierności itd. Mnie chodzi o to, żeby przynajmniej spróbować wyodrębnić pewną jednostkę fenomenologiczną. Zaryzykowałbym twierdzenie, że rdzeniem fenomenalnym małżeństwa jest pewien szczególny typ bliskości – prawdopodobnie maksymalnej, jaka jest nam dostępna w perspektywie ludzkiej. Myślę o takiej prawdziwej bliskości, w której ludzie docierają do siebie całkowicie – w tym sensie mówię o zniesieniu relacji.

 

 

Moim zdaniem, w przypadku innych postaci miłości doświadczenie bliskości nie idzie aż tak daleko. Weźmy przykład dojrzałej miłości do rodziców, gdzie bywają odejścia, powroty itd. Oczywiście, może to być więź bardzo głęboka, bliskość niemal bez jakiejś przestrzeni neutralnej, ale wciąż jest to przecież kompletnie inna sytuacja niż w małżeństwie. Zupełnie inaczej jest także w przypadku macierzyństwa, choć to też jest czysty fenomen, można powiedzieć, skrajnej bliskości. Różnica polega na tym, że w sytuacji nazwanej tutaj przez nas małżeństwem mamy zbliżenie, które wedle wielu danych mogłoby w ogóle się nie wydarzyć, które skazane jest przecież na grę wielu przypadków. Tak wiele jest powodów, by ta bliskość w ogóle nie nastąpiła. W naszych czasach ludzie bardzo sobie cenią swoją nietykalność. Powiedziałbym nawet, że żyjemy w czasach pewnej ideologii nietykalności. Stąd się bierze mnożenie praw podmiotowych, w ogóle apoteoza podmiotu, być może również i osoby.

 

 

Ależ oczywiście, ludzie boją się dotyku. Dotyk jest niebezpieczny. Najmniejszy dotyk interpretowany jest jako agresja, naruszenie przestrzeni. Mówi się o złym dotyku. Właściwie niewiele zostało miejsca na dotyk dobry.

 

 

Owszem.

 

 

Uważam, że można interpretować małżeństwo właśnie jako fenomen maksymalnej bliskości, jaka z ludzkiej perspektywy jest osiągalna. Niesamowite jest to, że ta maksymalna bliskość nie anuluje inności.