[św. Faustyna Kowalska, Dzienniczek, n. 146]

 

Wychowanie do modlitwy umiejscawia się jednoznacznie w nurcie pedagogiki religijnej. Zakłada istnienie naturalnej relacji między wychowawcą a wychowankiem, która jest zasadniczym elementem procesu wychowawczego odnoszącego się w swej strukturze, dynamice i celowości do wszystkich sfer życia ludzkiego. Specyfiką tej formy wychowania jest wiara w Boga, który w świadomości wychowawcy i wychowanka nie jest tylko ideą filozoficzną bądź teologiczną, ale istniejącą Osobą.

Zasady wychowania

 

1. Zasady wychowania do modlitwy, podporządkowane doktrynie określonego wyznania religijnego, nie ograniczają się wyłącznie do współpracy wychowawcy z wychowankiem i do horyzontalnego poziomu ludzkiej egzystencji, ale odnoszą się przede wszystkim do jej wertykalnego wymiaru, naznaczonego fundamentalną relacją jaka istnieje między wychowankiem i Bogiem, przeżywaną w tajemnicy transcendencji i immanencji Boga. Wynika to z natury modlitwy, która jest najistotniejszą formą kultu Boga, jednocześnie znakiem przymierza między Bogiem i człowiekiem, tajemnicą spotkania, dialogu i komunii Boga z człowiekiem oraz czasem łaski, za pośrednictwem, której Bóg zaspokaja najgłębsze pragnienia i potrzeby człowieka.

Cel wychowania
 

2. Celem wychowania do modlitwy jest poznanie rzeczywistości, która się aktualizuje w czasie modlitwy i osiągnięcie habitualnej zdolności do odnajdywania się w jej duchowym i zarazem materialnym wymiarze (klimat wiary, nadziei, miłości, ciszy i samotności oraz miejsce, czas i pozycja ciała), zrozumienie natury, metod i form modlitwy (modlitwa ustna, m. przez pracę, m. medytacyjna, m. kontemplacyjna, m. osobista, m. wspólnotowa, m. liturgiczna, m. prośby, m. wstawiennicza, m. dziękczynienia, m. uwielbienia), jej egzystencjalnej wartości przejawiającej się w istotnym wpływie na życie oraz ukształtowanie postaw motywacyjno – emocjonalnych związanych z rozwojem wiary, nadziei i miłości, bez których autentyczne przeżywanie modlitwy nie jest możliwe.

 

Jako świadoma działalność religijna zmierza do formacji określonych zachowań wychowanka w jego relacjach z Bogiem i bliźnim oraz ukształtowania jego hierarchii wartości, emocjonalności, uczuciowości oraz stałości w podejmowaniu decyzji. Efektem procesu wychowania do modlitwy będzie zmiana osobowości wychowanka, której najistotniejszą cechą jest miłość do Boga i do człowieka, przejawiająca się w bezwzględnym posłuszeństwie Bogu i w służbie bliźniemu. W tym aspekcie formacja do modlitwy wytycza ostateczny cel i sens egzystencji ludzkiej.
 

Proces wychowania 
 

3. Proces wychowania do modlitwy związany jest przede wszystkim ze zrozumieniem określonych zasad życia duchowego właściwych dla konkretnego wyznania religijnego oraz nadaniem tym zasadom egzystencjalnego znaczenia. O wartości i intensywności zmiany dokonującej się w osobowości wychowanka decydują m.in. jakość zasad związanych z duchowością danej religii (m.in. obraz Boga i człowieka, wizja świata, znaczenie ascezy i łaski), stopień dokładności przekazu tych zasad przez wychowawcę i odbioru przez wychowanka za pośrednictwem konkretnych metod (np. wykład, opowiadanie, dyskusja, formy artystyczne realizowane indywidualnie lub wspólnotowo, modlitwa), zgodność lub niezgodność przekazywanych zasad z dotychczasowym doświadczeniem duchowym wychowawcy i wychowanka, moc i niezmienność przeżycia zasad oraz ich egzystencjalne zastosowanie i użyteczność.

 

Wychowawca w procesie dydaktycznym nie może być moralistą, który tylko przekazuje informacje na temat modlitwy. Musi posiadać osobiste doświadczenie spotkania i dialogu z Bogiem, tak by przekazywana przez niego wiedza wraz ze świadectwem jego modlitwy oddziaływały skutecznie na wychowanka prowadząc go do osobistego odkrywania Bożej obecności. Wychowawca, odwołując się do własnego doświadczenia duchowego, powinien uświadomić sobie liczne trudności (m.in. brak wiary, nadziei, miłości, roztargnienie, oschłość, znużenie, brak czujności, walka duchowa), jakie wychowanek może przeżywać w odniesieniu do modlitwy i pomagać mu w ich poznaniu, zrozumieniu i przezwyciężeniu. Postawa wychowawcy charakteryzująca się życzliwością, szczerością, twórczością i kompetencją kształtuje jego autorytet, wzbudza również szacunek i zaufanie jakim będzie obdarzał go wychowanek. Niejednokrotnie stanie się skuteczniejszym elementem wychowawczym od wyszukanych metod stosowanych w formacji duchowej.

 

Wychowanie do modlitwy jest procesem długotrwałym, rozciągającym się na okres całego życia ludzkiego. Nie ogranicza się tylko do okresów dzieciństwa i młodości, realizuje się także w wieku dojrzałym. Jego przebieg związany z dynamiką życia duchowego charakteryzującą się fazami regresu, wzrostu i postępu, realizuje się na tle trzech zasadniczych etapów duchowości: oczyszczenia, oświecenia i zjednoczenia. Zależy także od świadomego i celowego oddziaływania osób odpowiedzialnych za wychowanie religijne, zaangażowania duchowego wychowanka oraz łaski udzielonej przez Boga. Modlitwa jest owocem wzajemnej współpracy Boga z człowiekiem oraz łaski Boga i wysiłku człowieka, wezwania ze strony Boga i wolnej decyzji człowieka.

Środowisko wychowania

 

4. Środowisko wychowania do modlitwy, określone jest przez miejsce, kulturę i religię, które kształtują osobowość wychowanka. Najważniejszą rolę w wychowaniu do modlitwy spełnia wspólnota rodzinna, które przekazuje wartości kulturowe, etyczne, społeczne i duchowe niezbędne do rozwoju człowieka. Rodzina może stać się miejscem doświadczania pierwszych i głębokich przeżyć religijnych, wzbogacających egzystencję dziecka i oddziaływujących pozytywnie na jego zaangażowanie społeczne w następnych etapach życia. Relacja z rodziną, szczególnie z matką i ojcem, wprowadza dziecko w świat życia duchowego z bogactwem jego zasad i postaw, spośród, których jedną z najistotniejszych jest modlitwa. Słowa i gesty rodziców wyrażające ich religijność, ukazywane w obecności dziecka, formują jego modlitwę, początkowo na zasadzie doświadczania atmosfery bezpieczeństwa i miłości ze strony najbliższych, utożsamianych z Bogiem, a następnie poprzez naśladowanie ich postaw. Samodzielne i twórcze wyrażanie osobistej modlitwy będzie świadczyło o pogłębieniu procesu wychowawczego i zdobywanej dojrzałości duchowej, która jest ideałem i kulminacyjnym etapem formacji duchowej.

 

W wielu krajach wychowanie do modlitwy realizuje się za pośrednictwem nauczania religii w instytucjach szkolnych i wychowawczych, również przez udział w uroczystościach religijnych i wpływ ideologii religijnej na formę i treść wychowania społecznego. W tym wymiarze wychowanie do modlitwy będzie się realizowało za pośrednictwem organizacji religijnych i społecznych, które wspomagają rodzinę w procesie wychowawczym. Rola duchownych i nauczycieli jest szczególnie istotna wtedy, kiedy dziecko nie doświadczyło w domu rodzinnym elementarnych zasad wychowania religijnego.

 

Jednym z celów katechezy jest ukazanie wartości i sensu modlitwy oraz głębokiej zależności między modlitwą a życiem, według zasady żyjemy tak, jak się modlimy – modlimy się tak, jak żyjemy. Modlitwa będąc odpowiedzią na obecność Boga w świecie, na Jego słowo, miłość i moc, przemienia ludzką egzystencję, nadaje jej głębszy wymiar i uzdalnia do pełniejszego jej poznania i zrozumienia. Całokształt życia ludzkiego powinien znaleźć odzwierciedlenie w modlitwie, która nie może być formą wewnętrznej ucieczki od świata, aczkolwiek powinna być zewnętrznym znakiem tymczasowego zerwania więzi z rytmem życia w świecie. Za pośrednictwem modlitwy, dwa wymiary życia ludzkiego, czynny i kontemplacyjny, są ze sobą ściśle złączone i wzajemnie się przenikają.

Koncentracja na osobie Jezusa Chrystusa

 

5. Zasady chrześcijańskiego wychowania do modlitwy koncentrując się na osobie Jezusa Chrystusa, inspirują się jego nauczaniem na temat modlitwy (zob. Mt 6,5-15; 7,7-11; Łk 11,1-13; 18,1-14) i świadectwem jego osobistej modlitwy (zob. Mt 26,39.42; Łk 6,12; 23,34.46; J 17,1-26). Chrystus jest najdoskonalszym nauczycielem i mistrzem modlitwy. Chrystocentryzm modlitwy chrześcijańskiej wyraża się w modlitwie liturgicznej Kościoła, a także w pozaliturgicznych formach modlitwy wspólnotowej i osobistej. Kościół jako Mistyczne Ciało Chrystusa, jednoczące, na mocy sakramentalnego zjednoczenia, wszystkich ochrzczonych modli się w imieniu Chrystusa, składając cześć jedynemu Bogu przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie.

 

Proces chrześcijańskiego wychowania do modlitwy, nie umniejszając wartości wychowawcy, duchownego czy świeckiego, i pełnionej przez niego misji, naznaczony jest szczególnym oddziaływaniem łaski. Chrześcijanie nie pokonują drogi modlitwy samotnie. Duch Święty posłany przez Ojca i Syna modli się w ich sercach, nawet wtedy, kiedy oni sami nie potrafią się modlić (zob. Rz 8,26-27), wewnętrznie wychowując ich do modlitwy nieustannej, koncentrującej się na tajemnicy Bożej obecności. Duch Święty wzbudza w Kościele wiele form modlitwy, które są owocem łaski Bożej i zróżnicowanych predyspozycji natury ludzkiej.

 

W Kościele szczególną wartość dydaktyczną posiada celebracja Eucharystii, która jest centrum kultu chrześcijańskiego, jednocześnie źródłem i szczytem życia duchowego. Proklamacja Słowa Bożego oraz mszalne formuły modlitewne pobudzają wierzących do osobistej modlitwy będącej odpowiedzią na usłyszane słowa. Pozaliturgiczne modlitwy Kościoła, zakorzenione w pobożności wierzących, takie jak różaniec, litanie, droga krzyżowa, zachowując zawsze swój eklezjalny charakter, wprowadzają wiernych w rzeczywistość określonej tajemnicy wiary i pomagają im dostrzec nadprzyrodzony sens, wartość i cel ziemskiej egzystencji.

 

W wychowaniu do modlitwy należy zwrócić również uwagę na znaczenie pism autorów, których Kościół uznaje za świętych. Lektura dzieł duchowych przedstawiających teologię i metodologię modlitwy [np. Droga doskonałości i Twierdza wewnętrzna św. Teresy od Jezusa (1515-1582), Droga na górę Karmel św. Jana od Krzyża (1542-1591), Ćwiczenia Duchowne św. Ignacego z Loyoli (1491-1556), Filotea św. Franciszka Salezego (1567-1622)] pomaga pogłębić wiedzę na temat istoty, metod i wartości modlitwy. Świadectwo intensywnego życia duchowego autorów tych dzieł pobudza do głębszej aktywności duchowej objawiającej się m.in. w modlitwie wytrwałej i systematycznej.

Człowiek jako homo orans

 

Wychowanie do modlitwy stanowi szczególną pomoc we wszechstronnym i całkowitym rozwoju człowieka, który poddany prawom dojrzewania biologicznego, psychicznego, społecznego, kulturalnego i duchowego odkrywa w sobie coraz głębsze pragnienia i potrzeby, których on sam ani nikt inny poza Bogiem nie jest w stanie zaspokoić. W tym aspekcie definicja człowieka jako homo sapiens wydaje się niewystarczająca. Człowiek jako homo orans, który czci Boga i nawiązuje z nim dialog przybliża się do źródła swojej egzystencji. Modlitwa będąc istotnym i życiodajnym elementem duchowości kształtuje i inspiruje myśl i działanie osoby ludzkiej, udoskonala naukę i pracę, uświęca relacje i obyczaje społeczne. Współcześnie modlitwa stanowi wyzwanie dla wielu. Obserwuje się kryzys modlitwy określony twierdzeniami: nie mam czasu na modlitwę, nie odczuwam potrzeby modlitwy, nie potrafię się modlić. Dostrzega się również autentyczne pragnienie modlitwy objawiające się m.in. poszukiwaniem wychowawców i mistrzów modlitwy. Niezaprzeczalna wartość modlitwy jest imperatywem wzywającym do odpowiedzialnego realizowania formacji duchowej, tak by za jej pośrednictwem pomagać tym, którzy się nie modlą, w odkrywaniu sensu i wartości modlitwy, a tym, którzy powinni i pragną się modlić, pomagać w przeżywaniu modlitwy, z adekwatną do kolejnych etapów życia dojrzałością duchową.

 

M. Bisi, Formazione all’interiorita e alla consapevolezza, Roma 1999;

A. de Bovis – J.-C. Sagne, Priere, Dictionnaire de Spiritualité, Ascétique et Mystique, XII/2, 2324-2328.2339-2347;

M. Costa, Voce tra due silenzi, Bologna 1998;

A. Guerra, Crisis de la oración personal en un mundo secularizado, Revista de Espiritualidad 29 (1970) 4-47;

E. Jehle, Gebetserziehung, Lexikon der Pedägogik der Gegenwart, Freiburg im Breisgau 1930;

860-862; Katechetyka szczegółowa, red. J. Stala, Tarnów 2003;

Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994;

G. Kosicki, Divine Mercys’s Prescription for Spiritual Health, Stockbridge 2000;

M. Nowak – T. Ożóg – A. Rynio, W trosce o integralne wychowanie, Lublin 2003;

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004;

F. Ruiz, Le vie dello Spirito, Bologna 1999;

A. Solak, Człowiek i jego wychowanie, Tarnów 2001.

 

fot. Reenablack Prayer 

Pixabay (cc)