Zapraszamy do lektury artykułu o pierwszym biografie św. Franciszka - Tomaszu z Celano. To właśnie od niego możemy dowiedzieć się tak wiele o Świętym Asyżaninie.

Istnieją, niestety, tylko nieliczne dane biograficzne, które posiadamy o życiu i osobie pierwszego dziejopisarza świętego Franciszka. Niektóre informacje można uzyskać z samych dzieł Tomasza, inne są rozproszone w różnych kronikach i dokumentach z jego epoki. Połączone i krytycznie przeanalizowane pozwalają na przybliżone określenie chronologiczne i topograficzne życia Tomasza z Celano.

Nie jest znana data urodzenia, ale według obliczeń umieszcza się ją między 1185 i 1190 rokiem, gdyż w 1215 roku, kiedy Tomasz został przyjęty do pierwotnej wspólnoty franciszkańskiej, był już człowiekiem dojrzałym, wykształconym i, według ówczesnej prakyki, wyświęconym na kapłana. Jeżeli chodzi o miejsce urodzenia, dzięki badaniom historycznym nie ma wątpliwości, iż było to miasteczko Celano w Marchii, położone u stóp zamku szlachty i panów Celano, do których rodziny należał Tomasz, prawdopodobnie syn księcia z Celano. Takie pochodzenie pozwoliło mu studiować i osiągnąć dobre wykształcenie. Nic jednak nie wiadomo o jego młodości, o tym gdzie studiował. Istnieją przypuszczenia, że na Uniwersytecie w Bolonii lub w Kurii papieskiej. Ta druga możliwość wynika z bliskich kontaktów z Grzegorzem IX oraz ze świadectwa dokumentów hagiograficznych, w których Tomasz posługuje się bardzo dobrą i wyszukaną łaciną.

Pierwsza pewna wiadomość o Tomaszu pochodzi z 1215 roku, kiedy wstąpił do Zakonu, wydarzenie, które on sam opowiada w Życiorysie pierwszym świętego Franciszka: „Ale, kiedy już doszedł do Hiszpanii, dobry Bóg, którego łaskawość ja i wielu innych należnie wspominamy, stanął mu naprzeciw, i za pomocą choroby powstrzymał go od dalszej drogi oraz odwołał z podjętej wyprawy. Niedługo po jego powrocie do kościoła Najświętszej Maryi w Porcjunkuli, pewni uczeni mężowie i pewni szlachcice z radosną ochotą przystali do niego. On zaś, jako człowiek szlachetny duchem i rozważny, potraktowawszy ich godnie i ze czcią, jak najuprzejmiej oddał każdemu, co do niego należy.” (1Cel 56-57)

Z tego opisu można wywnioskować, że Tomasz został przyjęty do braterstwa przez samego Franciszka w Porcjunkuli. Aż do 1221 roku brak udokumentowanych informacji na jego temat, w tym roku wiemy, że wziął udział w drugiej wyprawie misyjnej do Niemiec, zorganizowanej krótko po kapitule. Brało w niej udział 25 braci, wśród nich „Tomasz z Celano, ten sam który później napisał pierwszą i drugą legendę św. Franciszka” - jak to oświadcza Jordan z Giano w swojej Kronice. W 1223 roku Tomasz stał się kustoszem Kustodii Reńskiej, która obejmowała klasztory w Magonzy, Worms, Kolonii i Spirze. Nie jest znana długość pobytu Tomasza w Niemczech, niektórzy twierdzą, że już w 1224 roku powrócił do Italii, ale nie istnieje żadna dokumentacja potwierdzająca tę opinię, lecz tylko świadectwo Vita beati Francisci, opisującej szczegółowo dwa ostatnie lata życia Franciszka, może być jakimś dowodem obecności biografa w otoczeniu świętego z Asyżu. Jednakże w samej biografii Tomasz nie przedstawia się jako naoczny świadek wydarzeń z lat 1224-1226. Możliwa jest jego obecność przy śmierci Franciszka i podczas jego pogrzebu, a można to wywnioskować z dokładności i żywości opisu tych faktów i wydarzeń.

16 lipca 1228 roku Franciszek został kanonizowany w kościele św. Jerzego w Asyżu i nie ma żadnych wątpliwości, że Tomasz był świadkiem tego wydarzenia. Jest też możliwym, że w tym samym czasie Grzegorz IX zlecił mu redakcję życiorysu nowego świętego. To polecenie jest wspomniane przez Tomasza w Prologu do Żywota, który został zredagowany w relatywnie krótkim czasie po kanonizacji, bo już 25 lutego 1229 roku papież Grzegorz IX przyjął i zaaprobował legendę: „Ze zbożną czcią zamierzam po porządku opowiedzieć cnotę i życie świętego ojca naszego Franciszka, zawsze prawdę mając za przewod­niczkę i nauczycielkę; ponieważ niczyja pamięć nie zachowuje w pełni wszystkiego, co on czynił i czego nauczał, dlatego przynajmniej to, co słyszałem z jego własnych ust, lub czego dowiedziałem się od wiary­godnych świadków, wprawdzie nieudolnie, wszakże tak jak mogłem, starałem się wyłożyć; a to za rozkazaniem dostojnego pana papieża Grzegorza”.

W 1230 roku Tomasz przebywał w Asyżu, jak potwierdza to Jordan z Giano, i w tym też roku, prawdopodobnie w jego drugiej połowie, napisał Legenda ad usum chori (Legenda do użytku chórowego), w której relacjonuje przeniesienie ciała świętego Franciszka do nowej bazyliki dnia 25 maja. [Wydanie polskie: Tomasz z Celano, Żywot naszego Ojca, błogosławionego Franciszka, Seria: Autorzy franciszkańscy, Instytut Studiów Franciszkańskich, Kraków 2017].

Dzięki niespodziewanemu odkryciu nowego tekstu na początku 2015 roku, nazwanego Vita ritrovata (Żywot odnaleziony) przez samego odkrywcę i nabywcę, badacza średniowiecza i franciszkanizmu, francuza Jacques Dalarun - choć rzeczywisty tytuł łaciński brzmi Vita beati patris nostri Francisci - posiadamy kolejną hagiografię, której autorem jest z pewnością Tomasz z Celano, a powstałą pomiędzy 1232 i 1239 rokiem.

Nie posiadamy wiadomości o Tomaszu aż do lat 1246-1247, kiedy to z polecenia generała Krescentego z Jesi zredagował Memoriale in desiderio animae, przebywając w Asyżu w Sacro Convento. Twierdzi się, że w tym samym miejscu powstał również tak zwany Traktat o cudach w latach 1250-1253, dzisiaj przyjmowany jako integracja opisu historii Franciszka zawartego w Memoriale, w którym nie występują cuda świętego, a które według kanonów redakcyjnych średniowiecznej legendy hagiograficznej, musiały być obecne w przedstawieniu życia bohatera biografii.

Według obecnie przyjmowaniej opinii przez szerokie grono badaczy franciszkanizmu, szczególnie po publikacji z 2010 roku o. M. Guida OFM poświęconej legendzie hagiograficznej o świętej Klarze z Asyżu, Tomasz z Celano jest także autorem Legendae sanctae Clarae napisanej w latach 1255-1256 na polecenie papieża Aleksandra IV.

Pod koniec swego życia Tomasz powrócił do Marchii, do klasztoru św. Jana w dolinie Varri. Według tradycji zmarł 4 października 1260 roku w tym samym miejscu i został pochowany w kościele przyklasztornym. Jego ciało pozostało tam do początków 1517 roku, a następnie zostało przeniesione do Tagliacozzo, do kościoła braci mniejszych konwentualnych, gdzie spoczywa do dzisiejszego dnia. Relikwie Tomasza z Celano otaczane są lokalnym kultem ludowym, i jest on wzywany jako błogosławiony, choć nie zostało to jeszcze potwierdzone oficjalnie przez watykańską Kongregację do spraw Świętych. Proces beatyfikacyjny pierwszego biografa świętego Franciszka toczy się od lat 60-tych ubiegłego wieku.

o. Emil Kumka OFMConv

www.franciszkanie.pl