Dziś Międzynarodowy Dzień Archiwów. Obchodzony już po raz 14. To okazja do podniesienia świadomości społecznej na temat znaczenia archiwów audiowizualnych oraz impuls do działań na rzecz ich zachowania. Na Jasnej Górze funkcjonują dwa archiwa - klasztoru i Zakonu Świętego Pawła Pierwszego Pustelnika. Są w nich prawdziwe skarby np. dokumenty fundacyjne Jasnej Góry z 1382r. i 1393r. króla Władysława Jagiełły, kodeksy z XII w., dokumenty koronacyjne obrazu Matki Bożej.

- Archiwum jest bardzo potrzebne, bo mówi o naszej przeszłości, o tym jak wyglądało nasze życie na przestrzeni wieków – przypomina o. Melchior Królik, zajmujący się przez wiele lat archiwaliami.

Archiwum jasnogórskie sięga swymi korzeniami założenia klasztoru OO. Paulinów w Częstochowie. Dokumenty fundacyjne Władysława Opolczyka z 22.VI. i 9.VIII.1382 r. oraz króla Władysława Jagiełły z 24. II.1393 roku stanowią fundament bogatych dziś zbiorów. Do nich doszły przywiezione przez pierwszych Paulinów z Węgier odpisy bulli papieskich, nadających Zakonowi szczególne uprawnienia i przywileje. Później dołączono do tego również dokumenty umów i kontraktów zawieranych przez nowy klasztor itp. Z czasem ilość pozycji wzrastała, a wszystkie były pieczołowicie i troskliwie przechowywane, gdyż stanowiły prawną dokumentację istnienia Klasztoru i jego uposażenia, określały również zakres działalności Paulinów, ich uprawnienia i przywileje.

Konstytucje zakonne z 1643r. nakazywały przechowywać w archiwum przywileje Zakonu, akta kapituł, zarządzenia wizytacji, spisy braci profesów tak żyjących, jak i zmarłych z opisem ich życia, spisy fundacji z ich zobowiązaniami, opisy dóbr i ich granic, inwentarze kościoła. Wszystko to miało być spisywane w księgach dobrze i mocno oprawnych. Całość archiwalnego zbioru nakazywały Konstytucje utrzymywać w porządku i w miejscu bezpiecznym pod odpowiednią pieczą.

W 1632 roku prowincjał polski O. Bartłomiej Bolesławski dał początek kronikom „Akta Prowincji Polskiej" systematycznie prowadzonym do roku 1864. Około 1640r. zaprowadzono katalogi zakonników. Na podstawie starszych spisów - dziś nie istniejących - próbowano zestawić listę wszystkich zakonników paulińskich w Polsce od momentu fundacji Jasnej Góry. Odtąd też systematycznie prowadzono je do XX wieku. O. Augustyn Kordecki polecił w 1657 r. zarządowi klasztoru jasnogórskiemu prowadzić kronikę klasztoru: „Akta Konwentu Jasnogórskiego".

Akta Prowincji liczące 21 tomów, Akta Konwentu (4 tomy) oraz Katalog Zakonników (sygn. 77) stanowią źródło cenne i wprost niezastąpione dla historii Paulinów w Polsce. Na wiele spraw dodatkowe światło rzuca zachowana korespondencja do zakonników, szczególnie bogata do o. Konstantego Moszyńskiego z lat 1697-1730.

W roku 1698 archiwariusz o. Bernard Oborski uporządkował zbiory. Pracę tę rozpoczął na zlecenie Kapituły Prowincjalnej z 1696 roku. Cały zasób podzielił na 36 działów. Sporządził do nich odpowiedni katalog. Archiwum liczyło wtedy już 150 jednostek archiwalnych i 113 dyplomów (dokumentów) pergaminowych i papierowych.

W wieku XVIII-XIX dla całej Jasnej Góry i dla Archiwum nadeszły czasy trudne i burzliwe. Okresy wojen i rozbiorów przyczyniły się do tego, że do zbiorów wkradł się nieporządek. Poszczególne klasztory czując stałe zagrożenie i niepewność, przesyłały swoje archiwa na Jasną Górę. Zbiory powiększyły się również przez dołączenie do zbiorów jasnogórskich akt prywatnych. Archiwum wymagało ponownego uporządkowania i opracowania, było bowiem bardzo zaniedbane.

Dopiero w roku 1917 przeor Jasnej Góry, o. Piotr Markiewicz, nosząc się z myślą wydania dyplomatariusza Zakonu Paulinów w Polsce i przygotowania materiału źródłowego do obszernej i wyczerpującej monografii Jasnej Góry, przystąpił do jego uporządkowania. Praca, choć prowadzona dorywczo, była bardzo intensywna, zwłaszcza w okresie okupacji niemieckiej. Jej owocem było uporządkowanie Archiwum i opracowanie katalogów kartkowych.

Archiwum jasnogórskie zajmuje kilka pomieszczeń, z których większość stanowią magazyny, a jeden pokój użytkowany jest jako pracownia przyarchiwalna. W pięciu działach (85 zespołów) znajduje się blisko siedem tysięcy jednostek archiwalnych (teczek, poszytów i ksiąg) zajmujących 113 metrów bieżących półek. Działy te i zespoły są opracowane, uporządkowane, posiadają szczegółowe katalogi kartkowe. (za: Marcinkiewicz H. Archiwum jasnogórskie, [w:] Jasna Góra, nr 1, 1985 r., Częstochowa, s. 46-50)

Ze zbiorów jasnogórskiego archiwum można korzystać do celów naukowych po wcześniejszym zgłoszeniu wizyty archiwistom.

Izabela Tyras @JasnaGóraNews
www.jasnagora.com