Apokryfy Starego Testamentu stanowią część tzw. literatury międzytestamentalnej, a więc powstałej w ostatnich wiekach przed Chrystusem oraz na początku czasów chrześcijańskich. Nie znamy pełnej listy tych apokryfów. Niektóre księgi zaginęły, niektóre zachowały się we fragmentach, czasami tak małych, że nie jest możliwe przypisanie ich do poszczególnych dzieł. Bywały i takie sytuacje, że jedno dzieło było kilkakrotnie przerabiane czy też uzupełniane, także przez ludzi żyjących kilkaset lat po autorze.

 

Większość z apokryfów starotestamentalnych powstała między II wiekiem przed Chrystusem a I po Chrystusie. Do naszych czasów dotarły najczęściej za pośrednictwem autorów chrześcijańskich. Pisane były w językach: hebrajskim, aramejskim i greckim. Dziś jednak dysponujemy tymi tekstami w przekładach na inne języki starożytne, jak np: koptyjski, etiopski, ormiański, łaciński, a nawet starosłowiański. Wiemy, że wiele z nich zawiera dodane później elementy chrześcijańskie. Działo się tak dlatego, że chrześcijańscy pisarze traktowali teksty judaistyczne jako przygotowanie do nauczania Jezusa. W niektórych sytuacjach opisane tam wydarzenia czy wypowiedzi traktowali jako zapowiedź tego, co zrealizuje się wraz z przyjściem Mesjasza. Przepisując tekst judaistyczny dodawali od siebie interpretację słów czy też wydarzeń w duchu chrześcijańskim.

 

Do najbardziej znanych apokryfów Starego Testamentu zaliczamy: Księgi Henocha, Księgę Jubileuszów, Testamenty Dwunastu Patriarchów, Psalmy Salomona, Apokalipsę Abrahama, Trzecią i Czwartą Księgę Machabejską, Księgi Sybillińskie. Obecnie uczeni są w stanie zidentyfikować ponad 70 apokryfów związanych ze Starym Testamentem[7].

 

Wśród Ksiąg Henocha wyróżniamy: Pierwszą Księgę Henocha (zwaną też Henochem Etiopskim – od przekładu, który się zachował), Drugą Księgę Henocha (tzw. Henoch Słowiański) i Trzecią Księgę Henocha (tzw. Henoch Hebrajski). Księgi te przypisane zostały znanej z kart Księgi Rodzaju postaci Henocha. Człowiek ten – jak mówi Księga Rodzaju 5,23 „znikł, bo zabrał go Bóg”. Taki enigmatyczny zapis w Biblii stał się powodem różnych domysłów dotyczących losów tej postaci. Księgi Henocha są próbą odpowiedzi na związane z tym pytania. Pierwsza Księga Henocha podaje, że Henoch wstąpił do nieba, gdzie objawiono mu tajemnice świata i dziejów ludzkich. Szczególnie interesująca jest zawarta w tej księdze nauka na temat aniołów, ich upadku, losów ludzkości podzielonej na grzeszników i sprawiedliwych. Pojawia się w niej także postać Syna Człowieczego, który będzie sprawował sąd. Co ciekawe, księga ta jest cytowana w Biblii, w Liście Judy 14. Druga Księga Henocha ukazuje jego wędrówkę przez siedem niebios do Boga i powrót na ziemię. Także tutaj mamy bogatą doktrynę na temat aniołów i wiele pouczeń natury etycznej. W Trzeciej Księdze Henocha zawarty jest opis wędrówki rabbiego Iszmaela do nieba, gdzie spotyka uwielbionego Henocha, który przybrał postać anioła Metatrona. Cechą charakterystyczną tej księgi jest rozbudowana nauka na temat człowieka, zwłaszcza jego duszy.Księga Jubileuszów przedstawia dzieje świata symbolicznie ujęte w 49 okresów, po 49 lat każdy (49 lat stanowiły czas do jubileuszu, który przypadał w roku 50. – stąd tytuł księgi). Nawiązuje do Księgi Rodzaju i Księgi Wyjścia.

 

Testamenty Dwunastu Patriarchów to dzieło inspirowane błogosławieństwami Jakuba zawartymi w Księdze Rodzaju 49. Ukazują one każdego z dwunastu synów patriarchy, którzy przed śmiercią przekazują różne pouczenia swoim synom. Dzieło daje wskazówki etyczne, które mają kształtować postawę ludu Bożego. Mówi o odniesieniu człowieka i wspólnoty do Boga, podaje konkretne modele postępowania. Uczeni zauważyli istnienie wielu zbieżności pomiędzy Testamentami Patriarchów a Nowym Testamentem.

 

Psalmy Salomona to zbiór 18 modlitw przypisanych Salomonowi. Badacze datują czas ich powstania na pierwszy wiek przed Chrystusem. Zawierają one skierowane do Boga prośby o ukaranie wrogów. Bardzo liczne są również dziękczynienia względem JHWH za otrzymane dobro. Psalmy Salomona podkreślają wolność wyboru człowieka między dobrem a złem. Ukazują Bożą odpłatę. Ciekawe pod względem treści są psalmy 17 i 18, zawierające modlitwy o przyjście Mesjasza Dawidowego, który ma objąć władzę nad poganami.
Apokalipsa Abrahama to dokument, który do naszych czasów dotarł jedynie w przekładzie starosłowiańskim. Głównym tematem dzieła jest przymierze zawarte przez Boga z Abrahamem. Autor Apokalipsy Abrahama interpretuje wszystkie nieszczęścia w historii narodu wybranego jako skutek niewierności wobec tego przymierza.

 

Trzecia Księga Machabejska swoim tytułem może wprowadzać w błąd. Akcja jej nie toczy się bowiem w czasach powstania Machebeuszy, lecz kilkadziesiąt lat wcześniej, pod koniec III wieku przed Chrystusem. Ukazuje ona walki pomiędzy egipskim królem Ptolemeuszem IV Filopatorem a Żydami. Większość materiału, który wykorzystał jej autor ma charakter legendarny. Księga powstała najprawdopodobniej w I wieku przed Chrystusem. Napisał ją jakiś
Żyd pochodzący z Aleksandrii, chcąc dodać odwagi swoim rodakom (być może w kontekście nadchodzącej inwazji Rzymian).
Czwarta Księga Machabejska jest filozoficzną rozprawą na temat wyższości religijności nad ludzkimi pasjami i cierpieniami. Utwór został napisany przez żydowskiego autora w diasporze (możliwe, że w Aleksandrii albo w Antiochii). Datowany jest na I wiek po Chrystusie. Księga ta jest przykładem próby łączenia pobożności i moralności żydowskiej z grecką filozofią stoicyzmu.

 

Księgi Sybillińskie nawiązują do rozpowszechnionej w świecie greckim koncepcji starszej kobiety, która ogarnięta boskim duchem miała przekazywać proroctwa. Sybille były obecne w wielu sanktuariach, np. w Delfach. Księgi Sybillińskie obejmują materiał powstały między 150 przed Chr. a 650 po Chr. Materiał ten wykazuje pochodzenie ze środowisk żydowskich i chrześcijańskich. Wiele z tych wyroczni stanowiło propagandę żydowską. Były one bardzo popularne wśród autorów żydowskich.