Poczuciem własnej wartości a praca

Brak pracy spowodowany czy to przez jej utratę, czy przez niemożność jej rozpoczęcia mimo ukończenia nauki, stanowi zawsze poważny problem osobisty. Siła przeżywania i rodzaj problemów mogą być różne: zależy to od płci, wieku, środowiska, ale przede wszystkim od pozycji jaką praca zajmuje w obrazie własnej osoby i hierarchii wartości. Zrozumienie tych prawidłowości ma nie tylko wartość poznawczą, ale także pozwala pomóc borykającym się z problemem bezrobocia ludziom.

Jedną z ważniejszych struktur w osobowości jest poczucie własnej wartości, zwane też samoakceptacją lub szacunkiem do własnej osoby. Poziom poczucia własnej wartości zależy od porównania tego jacy jesteśmy (tzw. "ja-realne" lub samoocena) z tym, jakimi chcielibyśmy być (tzw. "ja-idealne").  W ciągu naszego życia budujemy "ja-idealne", które zawiera wymagania moralne np. "chcę być odpowiedzialny, uczciwy, dobry dla innych",  sprawnościowe np. "chcę być mądry, silny, posiadać określone umiejętności", czy też dotyczące miejsca w społeczeństwie - np. "być dobrą matką", "być dobrym ojcem", "być znakomitym w funkcji zawodowej", "mieć wysoką pozycję społeczną dzięki pracy".

Tę idealną wizję własnej osoby osiągamy  przyswajając wymagania formułowane przez najbliższych, a także inne autorytety: Kościół, otoczenie społeczne (sąsiedzi, znajomi), media ukazujące wzory życia ludzi podobnych do nas, ale także takich, jakich nie spotykamy na co dzień. Posiadanie ideału własnej osoby powoduje, że budzi się w nas motywacja do osiągnięcia go, a przynajmniej zbliżenia się do niego. Jeśli udaje nam się to choćby w małym stopniu odczuwamy satysfakcję, nasza samoakceptacja wzrasta. Z licznych badań naukowych wynika, że motywacja związana z poczuciem własnej wartości (samoakceptacją) jest jedną z najsilniejszych w człowieku. Jeśli wśród  treści zawartych w idealnym obrazie siebie znajdują się takie, które odnoszą się do pełnienia roli zawodowej, to brak tej roli powoduje, że nie jesteśmy w stanie myśleć o sobie pozytywnie.

Co więcej dla prawidłowego pełnienia ról rodzinnych także potrzebna jest praca zawodowa przynajmniej ojca, a najczęściej dwojga rodziców. Niemożność sprostania ideałowi dobrego ojca, czy dobrej matki powoduje również obniżenie poczucia własnej wartości.

Skutki uboczne

Skutki obniżenia poczucia własnej wartości mogą być bardzo rozległe - u podłoża wielu nerwic leży poczucie niskiej wartości, którego  skutkiem jest lęk i stałe napięcie. Poczucie cierpienia niszczy radość i energię, a także zwiększa koncentrację na własnej osobie. Wtórnym skutkiem może być mniejsza wrażliwość na innych, gdyż własne cierpienie przesłania ich problemy. Kolejnym skutkiem nerwicowych napięć mogą być problemy zdrowotne: brak snu, kłopoty z sercem czy przewodem pokarmowym mogą być objawem nerwicy.

Kłopoty ze zdrowiem mogą być także obronną "ucieczką w chorobę", podświadomym mechanizmem, który paradoksalnie poprawia sytuację osoby cierpiącej: od chorych nie należy wymagać dużej aktywności, chorzy ludzie nie mogą pracować.  Brak wiary we własne siły uruchamia błędne koło: cele, które chcielibyśmy realizować wydają się nieosiągalne dla osoby tak mało wartej (głupiej, niezaradnej, przegranej) jak my, zatem nie opłaca się wkładać wysiłku w próbę ich osiągnięcia. Obniżają się aspiracje, pojawia się postawa wycofania, a to nie prowadzi do sukcesu, utrudnia znalezienie pracy i powoduje, że taka osoba jest postrzegana przez otoczenie jako niezaradna, niekompetentna i mało energiczna. Zatem własne zachowanie bezrobotnego, jego bierna postawa dodatkowo obniża jego wartość jako potencjalnego pracownika w oczach pracodawcy.

Bezrobocie – obecność ojca w domu

Jak można przerwać to błędne koło? Jak podwyższyć poczucie własnej wartości? Jeśli nie możemy po prostu wskazać konkretnego miejsce pracy, musimy wzmacniać poczucie własnej wartości opierając się na innych dziedzinach życia, innych treściach, które są zawarte w "ja-idealnym". Bezrobocie jest zazwyczaj ciężej znoszone przez mężczyzn, których tradycyjna rola rodzinna polegała w dużej mierze na zapewnieniu warunków materialnych i prestiżu rodzinie. Brak pracy uniemożliwia pełnienie tych zadań, daje jednak nowe możliwości pełnienia roli ojcowskiej poprzez kontakt z dziećmi. Najnowsze badania z zakresu psychologii rodziny pokazują, że bliska obecność ojca ma znaczenie już dla małych dzieci, zwiększa ich poczucie bezpieczeństwa, wnosi więcej dynamiki do zabawy.

W przypadku dzieci nieco starszych częstszy kontakt z ojcem ułatwia identyfikację z własną płcią chłopców (ojciec modelem męskości) i dziewczynek (ojciec podkreślający i aprobujący kobiecość córki). Zatem można podwyższyć poczucie własnej wartości przez doznawanie miłości ze strony dzieci, co jest łatwiejsze w sytuacji podkreślania znaczenia zachowań ojcowskich przez żonę i szerszą rodzinę mężczyzny. Zwracam uwagę na angażowanie się mężczyzn w kontakty z dziećmi, choć oczywiście także kobiety mogą czerpać radość z pozostania z dziećmi w domu.