Bóg jest niezmierzony (wszechobecny)

"...średniowieczne porównanie Alana z Lille: Bóg jest jak kula, której środek jest wszędzie, a obwód nigdzie."

Jeśli Bóg jest nieskończony, to chciałoby się przedstawić Go jako bezkresny widnokrąg, jako przestrzeń rozpościerającą się bez końca. Ale Bóg jest niezłożony, a jedynym niezłożonym elementem w przestrzeni jest punkt. Lecz punkt jest tu; a nie gdzie indziej; nie może być wszędzie. Gdzie zatem jest Bóg, jeśli jest prosty i nieskończony? Znane jest zakłopotanie filozofów. Dobro platońskie jaśnieje: na krańcach rozumnego świata i trzeba Demiurga, by wszedł w kontakt z materią i żeby ją kształtował. Czysty akt Arystotelesa jest ponad ostatnią sferą niebieską i zdaje się nie dotykać niższych sfer. Tradycje religijne wykazują tyle wahań i niepewności. Budzące postrach u ludzi pierwotnych, bogowie homeryccy, zamieszkują Olimp, ale nie wszędzie się ukazują. Dla niektórych bardziej wysubtelnionych umysłów bóstwo utraciłoby swoją wielkość; objawiając się światu. Pośrednicy mają je wyręczać w działaniu.

Bóg jest nieskończonym prostym i doskonałym bytem, jest również wszechobecny i wieczny. Stoi ponad wszelkim czasem i nie jest ograniczony żadną przestrzenią. Kosmologiczne i antropologiczne aspekty tych wypowiedzi będą w pełni widoczne przede wszystkim w teologii stworzenia Istnienie rzeczywistości stworzonych obok siebie i po sobie, ich ograniczenia przestrzenne i czasowe są to zacieśnienia, które - co oczywiste - nie mogą dotyczyć Boga., Mimo to należy zapytać, czy nie mogą jednak istnieć pozytywne odniesienia przestrzeni i czasu do Niego.

Wyższość Boga ponad przestrzeń, nazywamy wszechobecnością. Bóg nie potrzebuje przestrzeni, aby być obecnym, ale zapewnia przestrzeń stworzeniom. Bóg jest w każdym miejscu, dlatego stworzenia mają istnienie i ramy życia. Wszechobecność nazywamy także niezmierzonością. Niezmierzoność to nieskończoność co do obecności przestrzennej, może ona być:
a) Materialna - substancja cielesna wypełnia cała przestrzeń i jest przez przestrzeń określona do tego stopnia, że nie może być poznaną.
b) Duchowa określona - gdy Duch stworzony całą swoją rzeczywistością znajdzie się w całym miejscu i w poszczególnych jego częściach.

Bogu nie można przypisać żadnego z tych sposobów obecności. Substancja Boża jako najprostsza jest obecna cała w przestrzeni stworzonej i cała we wszystkich jej częściach. Bóg jest rzeczywiście i wewnętrznie obecny we wszystkich miejscach, nie tylko rzeczywistych, lecz również tych, które zaistnieją.

Bóg może być obecny w stworzeniach na trzy różne sposoby:
1) per praesentiam - przez nieograniczoną wiedzę wszystko doskonale poznaje;
2) per potentiam (przez moc) - ponieważ podtrzymuje wszystko w istnieniu i działaniu;
3) przez istotę - dzięki której wszędzie przebywa.

Stopień pewności teologicznej - dogmat Kościół w oficjalnych swych wypowiedziach podejmuje to określenie "niezmierzony". Spotykamy je m. in. w Konstytucji o wierze katolickiej Soboru Watykańskiego I (BF V. 18), wcześniej mówił o tym Sobór Laterański IV. Do idei nieskończoności słowo to dodaje jeszcze pojęcie miary: niezmierzone jest to, czego mierzyć nie można, ponieważ jest przestrzennie nieskończone.

Tradycja: W Tradycji kościelnej świadectw jest mnóstwo. Już w Pasterzu Hermasa jest powiedziane o Stwórcy, że On jeden obejmuje wszystko, a Jego nic objąć nie może. Św. Ireneusz mówi o Bogu "niezmierzonym". Późniejsi Ojcowie z upodobaniem rozwijają ten temat powszechnej obecności Boga i Jego niezmierzoności. Teofil Antiocheński: "Bóg nie jest zamknięty miejscem, lecz jest On miejscem dla wszystkich rzeczy".

Pismo Święte:
1Krl 8,27 "Czy jednak naprawdę zamieszka Bóg na ziemi? Przecież niebo i niebiosa najwyższe nie mogą Cię objąć, a tym mniej ta świątynia, którą zbudowałem".
Ef 4,6 - "Jeden jest Bóg i Ojciec wszystkich, który [jest i działa] ponad wszystkimi, przez wszystkich i we wszystkich."
Dz 17.24, 28 - "Bóg, który stworzył świat i wszystko na nim, On, który jest Panem nieba i ziemi, nie mieszka w świątyniach zbudowanych ręką ludzką. ... Bo w nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy"

Dowód: Zarówno niezmierzoność Boga, jak i Jego wszechmoc wyklucza te niedoskonałości w Bogu, które wypływają z lokalnego ograniczenia i z jakiejkolwiek złożoności, a zatem wynikają one z udowodnionego dogmatu o bezwzględnej doskonałości Bożej. Św. Tomasz niezmierzoność Boga dowodzi w oparciu o powszechne działanie Boga, ponieważ każdy byt, jako zależny w swym istnieniu od Boga, musi ciągle przez Niego być podtrzymywany w istnieniu.

Bóg jest obecny w ten sposób we wszystkim, co Nim nie jest. Nie jest "gdzieś", jakimś miejscu, czy w kimś. Raczej jest we wszystkich miejscach, ponieważ wszystkie miejsca istnieją dzięki Niemu i On to darzy bytem wszystkie ciała znajdujące się w różnych miejscach. Ale sam nie znajduje się w tych miejscach w taki sposób, jak przedmioty materialne, zajmujące pewną' przestrzeń. Bóg jest wszędzie obecny przez swoją moc, przez to- samo, że jest, ale nie przez swoją masę czy rozciągłość. Trzeba trzymać wyobraźnię na wodzy i jeśli już koniecznie chcemy się nią posłużyć, lepiej podsuwać jej średniowieczne porównanie Alana z Lille: Bóg jest jak kula, której środek jest wszędzie, a obwód nigdzie.

Przenikająca wszystko obecność Boga w świecie jest szczególnie ulubionym tematem mistyków, którzy niekiedy przeakcentowują tę fundamentalną prawdę i - tak się może wydawać - zacierają granicę między stworzeniami a Stwórcą. Nieodróżnianie Boga od świata, widzenie Boga i świata jako jedność jest błędem w podejściu do tajemnicy Boga (panteizm). Równie niebiblijne, a więc i niechrześcijańskie, jest stanowisko przeciwne, gdy odsuwa się Boga w jakąś nieskończoną dal, jakby nie miał On nic wspólnego ze światem (deizm). Jedynie dostrzeganie immanencji transcendentnego Boga, obejmowanie jednym spojrzeniem zarówno Jego bliskości, jak i Jego oddalenia, otwiera właściwą drogę do prawdy o Bogu.

Święty Tomasz z Akwinu

Artykuł 2.
Czy Bóg jest wszędzie?
(...) Pod pewnym względem Bóg jest wszędzie w każdym miejscu, (...) jako ten, kto daje temu miejscu istnienie i zdolność do przyjmowania, (...) zajmując i wypełniając wszystkie miejsca, (...) ale nie tak jak ciało (...) które z miejsca zajmowanego wyklucza inne ciało, bo Bóg będąc w miejscu, nie pozbawia inne byty tego miejsca. Owszem, zajmuje wszystkie miejsca, dając istnienie wszystkim rzeczom, które znajdują się w jakimkolwiek miejscu. (...)

Artykuł 3
Czy Bóg jest wszędzie swoją istotą, potęgą i obecnością?
(...) Bóg jest w jakimś bycie dwojako. Jako przyczyna sprawcza jest we wszystkich swych stworzeniach oraz jako przedmiot działania w działającym (...) Bóg jest we wszystkich rzeczach swoją istotą, gdyż jako przyczyna istnienia jest w każdym bycie; jest we wszystkim swoją potęgą, gdyż wszystko podlega jego władzy. (...)

Bibliografia
Breuning W., Podręcznik teologii dogmatycznej, Nauka o Bogu, Kraków 1999.
Didier J., Słownik filozofii, Katowice 1993.
Katechizm Kościoła Katolickiego
Kmieć Z., De Deo Uno - skrypt dla studentów.
Paissac H.(red), Istota i istnienie Boga, (Praca zb.), Poznań - Warszawa - Lublin.
Rusecki M., Być chrześcijaninem, Lublin 1992.
Św. Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, Warszawa 2000.
Zuberbier A. (red), Słownik Teologiczny, Katowice 1985. 

opracował ks. Rafał Masarczyk SDS