Serca napełniały się dumą, odwagą, jednością

W przebogatym zbiorze pieśni kościelnych, jakie znaleźć można w polskich śpiewnikach, szczególną miejsce zajmują pieśni religijno-patriotyczne, które w dziejach Polski i Narodu zaznaczyły się wyjątkową i ponadczasowa rolą, a których znaczenie nie przeminęło do dzisiejszego dnia. Oprócz treści czysto religijnych zawierają one w sobie także pierwiastki patriotyczne – wymowa, wzniosłość, wiara, nadzieja, pokrzepienie. Kilka z nich było narodowymi hymnami, przy których serca napełniały się dumą, odwagą, jednością.

Z "Bogurodzicą" na ustach szli polscy rycerze do boju na grunwaldzkie pola; "Gaude Mater Polonia" swoim patetycznym brzmieniem ozdabiała wynoszenie na tron naszych królów; w sercach unosili z sobą pieśń "Kto się w opiekę" XIX-wieczni zesłańcy oraz deportowani z kresów wschodnich w latach 1940-1941, gdy nieludzkie reżimy pozbawiały ich Ojczyzny, rzucając ich na niezmierzone połacie Sybiru; "Serdeczną Matkę" prosili o ratunek emigrujący przed prześladowaniami walczący o wolną Polskę w XIX w. i ci, którzy w świecie szukali chleba; "Z dawna Polski Tyś Królową przypominała, że jest Polska i, że ma swoją Królową; wreszcie największa z nich – "Boże, coś Polskę".
Historia powstania pieśni "Boże, coś Polskę" jest niezwykle złożona i burzliwa, ale i jej rola w historii Polski jest przeogromna. W myśl podpisanego 9 czerwca 1815r. "Aktu Końcowego Kongresu Wiedeńskiego", na części Polski, która znalazła się pod zaborem rosyjskim, utworzono Królestwo Polskie związane unią personalną z Rosją.

Tym samym, car Aleksander I został królem Polski. Aby uczcić 1-szą rocznicę tego faktu Alojzy Feliński, poeta i dramatopisarz napisał w 1816r. utwór o wybitnie wiernopoddańczym charakterze pt. "Hymn na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego". Do tego tekstu muzykę stworzył podporucznik piechoty i skrzypek-wirtuoz zarazem Jan Nepomucen Kaszewski.

Wstawił wolność

Hołdowniczy charakter tej pieśni nie znalazł uznania wśród Polaków, którzy nie widzieli żadnego uzasadnienia, by modlić się za cara:

Przed twe ołtarze zanosim błaganie,
naszego Króla zachowaj nam Panie!

Hołdownicza forma wiersza A. Felińskiego niema natychmiast stała się przyczyną stworzenia wielu wierszy polemicznych, z których najgłośniejszy był wiersz Antoniego Góreckiego pt. "Hymn do Boga o zachowaniu wolności". Autor w miejsce króla wstawił wolność: Zostaw nas Panie przy wolności darze. W latach 20-tych XIX w. pieśń przechodziła wiele przeróbek tekstowych i melodycznych. W czasie Powstania Listopadowego powszechna staje się 4-zwrotkowa wersja anonimowego twórcy, który do zmienionych dwóch pierwszych strof utworu A. Felińskiego oraz dodał również nieco zmienione dwie ostatnie strofy utworu A. Góreckiego. Teraz wszystkie strofy kończył refren: Naszą Ojczyznę, racz nam wrócić, Panie. Zmienia się także jej melodia. Pierwotną i niechcianą melodię zastępuje melodia z XVIII-wiecznej hymnicznej pieśni maryjnej, pt. Bądź pozdrowiona, Panienko Maryjo. Od połowy XIX w. na tę melodię śpiewana jest również inna pieśń maryjna – "Serdeczna Matko".

Ojczyznę wspólną

Po upadku Powstania Listopadowego pieśń "Boże, coś Polskę" staje się jedną z najważniejszych pieśni patriotycznych, bez odśpiewania której nie może się odbyć żadna uroczystość kościelno-patriotyczna. W czasie Wiosny Ludów w 1848r. jest już powszechnie znana i śpiewana. Przy czym zmienił się ostatni wers refrenu, który teraz brzmi: Ojczyznę wspólną zachowaj nam Panie. Przybywa wciąż zwrotek, których w śpiewniku "Śpiewy nabożne polskie" z 1861r. jest już dziesięć.