Tak o Najświętszej Maryi Pannie pisał na początku VIII stulecia św. German, patriarcha Konstantynopola, pisarz i kaznodzieja, jeden z wielkich czcicieli Bogarodzicy.
Dzieje kultu Matki Bożej sięgają swymi początkami pierwszych wieków chrześcijaństwa. Od początku czczono Ją jako osobę najbliższą Chrystusowi, świadka Jego narodzin i śmierci. Z tekstu Ewangelii wynika jednoznacznie, że jeszcze za życia cieszyła się szacunkiem apostołów, uczniów Jezusa i Jego wyznawców, należnym Matce Boga. Świadectwo niezwykłości Jej posłannictwa i miejsca w religii chrześcijańskiej stanowi też bez wątpienia tekst Apokalipsy św. Jana, gdzie szczególnie wyraźnie zaznaczony jest udział Maryi w dziele Zbawienia. Tak właśnie wielbili Najświętszą Maryję Pannę pierwsi chrześcijanie - jako Matkę Zbawiciela uczestniczącą przez swe macierzyństwo w odkupieniu świata.

 

 

W Polsce kult  Matki Bożej pojawił się wraz z chrystianizacją i bardzo szybko zajął poczesne miejsce w życiu religijnym i kulturze. O jego wyjątkowym znaczeniu  może świadczyć choćby fakt, że samo imię Maria w  początkach państwowości polskiej nie było w ogóle używane, właśnie ze względu na cześć jaką otaczano Matkę Bożą. Po raz pierwszy pojawiło się w XII wieku i to w innym brzmieniu: Masza, Maszka, Marianna, Maryna (ta ostatnia poświadczona w 1443 roku). Dopiero w XV wieku zaczęło występować jako - Maria.

 

Upowszechnieniu kultu Bogarodzicy sprzyjał też fakt, że jednymi z pierwszych misjonarzy na ziemiach polskich byli benedyktyni, szerzący od czasów swego powstania kult Matki Bożej Wniebowziętej, oraz wyrosły z pnia benedyktyńskiego zakon cystersów, który również rozwijał kult Najświętszej Maryi Panny.

 

Niewykluczone również, iż pewien wpływ na popularność i powszechność  kultu Matki Bożej miały tradycje wierzeń przedchrześcijańskich, w których na terenie Polski występowały bóstwa kobiece, z reguły pozbawione cech okrucieństwa i wyuzdania, a raczej związane z płodnością,  macierzyństwem, światem przyrody czy też mające charakter opiekuńczy. Dla świeżo schrystianizowanych plemion idea kobiety-matki, kobiety-opiekunki, wreszcie żeńskiego bóstwa dziewiczego nie była więc obca.

 

 

Wiadomo, że pierwsze świątynie chrześcijańskie na ziemiach polskich nosiły wezwania maryjne, np. pierwsza zamkowa kaplica Mieszka I na Ostrowiu Lednickim, której kapelanem był benedyktyn biskup Jordan, czy świątynia w Gnieźnie, podniesiona już w 1000 roku do rangi katedry metropolitalnej. Pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny były też najstarsze katedry i kolegiaty w Kaliszu, Łęczycy, Opatowie, Płocku, Sandomierzu, Włocławku. Już w XIII wieku kult Najświętszej Maryi Panny stał się w Polsce kultem narodowym. Podtrzymywały go i szerzyły, obok zakonów, kluczowe instytucje Korony, takie jak np. Akademia Krakowska, a także sami władcy.

 

 

Warto też wspomnieć, że jednym z najstarszych zabytków polskiego piśmiennictwa jest właśnie pieśń maryjna Bogurodzica, której powstanie historycy literatury i językoznawcy (w odniesieniu do dwóch pierwszych zwrotek) ustalili na XIII stulecie. Tradycja wiąże ją z żoną Bolesława Wstydliwego, św. Kunegundą i założonym przez nią klasztorem klarysek w Starym Sączu. Pieśń tę - rodzaj hymnu - śpiewało rycerstwo polskie już pod Grunwaldem. Mniej więcej od XVI wieku jako wyraz szczególnego kultu Matki Bożej upowszechnił się w Polsce, zwłaszcza wśród szlachty, zwyczaj dawania zmarłym do trumny różańca, noszenia szkaplerzy, śpiewania Godzinek o Najświętszej Pannie Maryi (przełożono je z łaciny pod koniec XVI wieku). To właśnie Godzinkami nuconymi przy porannych pracach zaczynano dzień w dworach i chłopskich zagrodach.

 

 

Osobne miejsce zajmuje postać Matki Bożej w naszej kulturze ludowej: folklorze, obrzędach, zwyczajach.
Legenda ludowa mówi, że  po stworzeniu człowieka Pan Bóg stworzył dla niego kobietę z  kwiatów, piękną i delikatną. Spostrzegł jednak od razu, że nie jest to istota odpowiednia dla uformowanego z gliny Adama, więc powołał do życia Ewę, jak on silną i masywną, uczynioną z jego żebra. Niewiastę z kwiatów przeznaczył zaś na matkę dla swego Syna. Tak pojawiła się na Ziemi Maryja.

 

W tradycji i podaniu kwiaty towarzyszą Najświętszej Maryi Pannie przez cale Jej apokryficzne dzieje aż do cudu Wniebowzięcia, kiedy to apostołowie, zamiast ciała Matki Bożej, mieli znaleźć w trumnie niezwykłej urody lilie i róże.

 

Z osobą Maryi wiąże się w kulturze ludowej szereg ziół i roślin. Tak więc jedna z legend opowiada,  że to właśnie Matka Jezusa nauczyła kobiety uprawy lnu, snucia przędzy i tkactwa. Tojad mocny (Aconitum callibotryon), ziele o ciemnoszafirowych kwiatach przypominających buciki, nazywany jest pantofelkami Matki Bożej, a to dlatego, że litościwa roślina użyczyła swoich kwiatów Maryi, gdy zniszczyły się Jej sandały  podczas ucieczki do Egiptu. Dziurawiec (Hypericum perforatum) to dzwonki Matki Bożej - skuteczny lek i roślina chroniąca od czarów, werbena pospolita (Verbena officinalis) nazywana jest koszyczkami Najświętszej Maryi Panny,  zaś dziewanna (Verbascum thapsus) Jej warkoczami.

 

Zioła te, i wiele innych używanych jako lekarstwo, święci się w bukietach 15 sierpnia w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny czyli w dniu Matki Bożej Zielnej, bo takie miano nosi w Polsce to święto.

 

Matce Jezusa w Kościele poświęcono najpiękniejszy wiosenny miesiąc - maj, a tradycja ta sięga XII wieku. W XVIII stuleciu w Europie Zachodniej powstało jedno z najpiękniejszych nabożeństw - nabożeństwo majowe, podczas którego wierni śpiewają pieśni maryjne i odmawiają litanię loretańską do Najświętszej Panny. Jego autorem  był jezuita, ojciec Ansolani (pocz. XVIII wieku). Rozpowszechnił je zaś przedstawiciel tegoż zgromadzenia, ojciec Muzzarelli (Mazzorali), działający w Rzymie w połowie XVIII wieku. Na nasze ziemie dotarło ono w XIX stuleciu, przybierając tu formę modlitwy odmawianej nie tylko w murach kościołów, ale także w domach i sąsiedzkich obejściach.  Przez cały maj nadal, jak Polska długa i szeroka, przydrożne kapliczki i krzyże toną w zieleni i kwiatach. Wieczorami gromadzą się przy nich na majowe nabożeństwa, zwane popularnie majówkami, mieszkańcy wsi, miasteczek, wielkomiejskich osiedli. Płoną świece i znicze, pachną zioła.