Wszystko zależy od konkretnej gry. Gra, w klasycznym rozumieniu tego słowa, powinna uczyć nie tylko zasad postępowania w odniesieniu do niej samej, ale także generalnych zasad postępowania w życiu: szlachetnego zachowania, przestrzegania reguł, umiejętności przegrywania, właściwego angażowania emocjonalnego, dystansu do samego siebie.

 

 

Gdy przyjrzymy się naszym grom, odkryjemy, że większość odbywa się, jak to nazywają specjaliści, per procura, czyli nie ty grasz, ale twoja reprezentacja. Sukces jest ważny, ale nie wszyscy mogą go osiągnąć. Za tych, którzy nie mogą, sukces osiąga np. jakaś drużyna (Wisła Kraków, reprezentacja Polski) albo jakiś jeden człowiek w dowolnej rywalizacji (Małysz). Ci ludzie grają niejako za nas. Ale popatrz, że i to się ostatnio bardzo zmieniło. Dawniej utożsamiałaś się z narodowością albo z miastem, albo z jakimiś ludźmi, którzy z różnych powodów, byli dla ciebie ważni. A dziś, kiedy odbywają się rozgrywki ligi mistrzów w piłkę nożną, to nie wiadomo z kim się utożsamiasz, bo zespół, który reprezentuje twoje miasto, może nie mieć ani jednego zawodnika z twojego miasta czy nawet z twojego kraju. Decyduje siła pieniądza. W klubie FC Barcelona grało kiedyś dużo Holendrów, Włosi grają w drużynach niemieckich, Niemcy w angielskich. A cały skład drużyny może tak się zmienić w ciągu dwóch sezonów, że nie powtórzy się ani jeden zawodnik. Ktoś mówi „Jestem kibicem Barcelony”. Można zapytać: „To znaczy, czego jesteś kibicem? Trenera? Zawodników? Obywateli tego miasta? Kraju?”. Nie, wydaje się raczej, że ten ktoś jest kibicem logo drużyny i siły pieniądza, bo o sile klubu decyduje sponsor, który go wybrał i jej właściciele. Właścicielem jednego z najbogatszych w tej chwili klubów piłkarskich – Chelsea – jest Rosjanin. Rosjanin kupuje i sprowadza zawodników do drużyny angielskiej. Jeśli porównujesz dwa zespoły, porównujesz to, kogo na jakich zawodników stać. Oczywiście, nie zawsze jest tak do końca, ale jak Wisła grała z Realem, to jednym z ważnych tematów było to, że jeden zawodnik Realu kosztuje więcej – a więc jest więcej wart – niż cała drużyna Wisły.

 

 

Gry komputerowe też możesz badać w ten sposób. Nie znam się na nich zbyt dobrze, ale zawsze interesuje mnie w nich pewne przeniesienie na poziomie rywalizacji. Pierwsze pytanie: z kim rywalizujesz? W tych grach nie rywalizujesz z żywym przeciwnikiem, ale z maszyną albo z nieznajomym, jeśli grasz w sieci. Np. grając w szachy z komputerem, rywalizujesz z człowiekiem, który tę grę zaprogramował. Widziałem niedawno niesamowity film o słynnym szachiście Gary Kasparowie, który grał z komputerem i przegrał. To była nie tylko gra, to był pojedynek na śmierć i życie, bowiem firma komputerowa chciała wygrać za wszelką cenę. Przez cały film przewijał się wątek, czy oprócz komputera nie ma przypadkiem gracza, który dodatkowo pomaga komputerowi.

 

Grając powinieneś zamykać się w świecie gry, w którym „przełączenie” na życie nie istnieje. Cokolwiek zrobisz w grze, nie powinno to mieć związku z życiem, dopiero kiedy przestajesz grać, wracasz do życia, które jest zupełnie czymś innym.

 

I to jest problem złożony. Dlaczego warto go stawiać? Spójrzmy na to od innej strony. W pewnym sensie kapitalizm to jeden wielki agon, jedna wielka gra oparta na konkurencji. Istotą wolnego rynku jest dążenie do zmniejszenia alea do minimum – doprowadzenie do tego, żeby to nie los decydował o sukcesie. Czym było do tej pory alea w sensie kulturowym? Urodzeniem. Tym, co losujesz w życiu, jest zestaw genetyczny i pochodzenie. W społeczeństwach feudalnych było tak, że, czy się urodziłaś w królewskiej rodzinie, czy w chłopskiej, twój los był zdeterminowany.

 

W świecie współczesnym – a ściślej: wolnorynkowych demokracjach – dąży się do tego, żeby wszystkie podmioty miały jednakowe szanse: walczy się z monopolem, z tzw. interwencjonizmem państwowym, z zaporami celnymi. Powinna decydować wolna gra sił rynkowych i twoje umiejętności. Stąd stypendia, kredyty, tak że nawet jeśli pochodzisz z biednej rodziny, a jesteś inteligentna, możesz zdobyć wykształcenie i wiele w życiu osiągnąć. Oczywiście, nie da się całkowicie zastąpić alea na rzecz agonu, bo jeśli się urodzisz z zespołem Downa, to, oczywiście, możesz w pełni zrealizować swoje człowieczeństwo, ale masz niewielkie szanse na Nobla w matematyce. Tego się na razie, a może nigdy, nie da zrobić.

 

 

Wiele rzeczy się przemieszało. To, co dawniej było tylko grą i zabawą, przestało tym być i zaczęło mieć walor marketingowy, polityczny, społeczny. Grę i zabawę coraz częściej traktuje się jako środek do osiągania realnych celów. Ekstremalny przypadek to operacje plastyczne, w których chcesz przyjąć czyjąś konkretną twarz. Jest w MTV program pt. „Chcę mieć znaną twarz”. Zgłaszają się do niego ludzie, którzy chcą sobie zrobić operację plastyczną. Twórcy programu wybierają ich w drodze selekcji i finansują operację w zamian za pozwolenie na filmowanie całego procesu. Ktoś np. zapragnął wyglądać jak Brad Pitt i dzięki wielu operacjom zaczyna tak wyglądać. Można pomyśleć, że to rodzaj dawnego karnawału. A jednak tutaj przebieranie się nie następuje na poziomie ubioru, ale ciała i jest w zasadzie nieodwracalne. Pojawia się istotna kwestia tożsamości. Ktoś chce wyglądać jak jakaś inna osoba, przybrać czyjąś twarz, bo ta osoba osiągnęła swoim wyglądem sukces. Wygląd jest dziś sprawą niemal najważniejszą. Niektórzy mówią, że współcześnie panuje kult ciała. To nieprawda. To, co panuje, to raczej kult wyglądu. Ludzie daliby się posiekać na dowolne sposoby, byleby uzyskać ten właściwy, najbardziej pożądany.