Serce czyste

Z kolei wezwanie do opowiedzenia się za dobrem i wybrania go jest sformułowane tak: "Uczyń wszystko, co zamierzasz w sercu" (2 Sm 7, 3). "Serce czyste", przywoływane przez Psalmistę (Ps 51, 12), jest mocną wolą, która opowiada się za sprawiedliwością. A wybór życia przykładnego pod względem religijnym i moralnym w słynnym Šema', urywku biblijnym używanym przez judaizm niemal jako symbol wiary, jest sformułowany tak: "Będziesz miłował Pana, Boga twojego, z całego swego serca, z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił" (Pwt 6, 5). To zdanie było bliskie także Jezusowi, który je nieco zmieni, wprowadzając – być może pod wpływem greckich korzeni redaktorów tekstów ewangelicznych – "umysł": "Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą i całym swoim umysłem" (Mt 22, 37). Serce jest zatem wyrazem także świadomej determinacji i zaangażowania woli. Bożą łaską jest mieć serce otwarte na dobro, a nie zawzięcie upierające się przy przewrotnej decyzji. Sugestywne są słowa Boga ogłoszone przez proroka Ezechiela: "Dam im jedno serce […]. Z ciała ich usunę serce kamienne, a dam im serce cielesne" (Ez 11, 19). Mieć religię "serca" znaczy więc nie tyle wchodzić w duchowość sentymentalną i pełną entuzjazmu, ile raczej myśleć, decydować i działać według prawdy i sprawiedliwości.

To jednak nie wyklucza, że serce biblijne ma w sobie również wymiar uczucia i namiętności. Cudowny jest obraz użyty przez Izajasza: "Wówczas zadrżało serce króla i serce ludu jego, jak drżą od wichru drzewa w lesie" (Iz 7, 2). Serce staje się miękkie i rozpływa się jak wosk ze strachu (Ps 22, 15) lub rozpuszcza się w wodzie z powodu przerażenia (Joz 7, 5). Jest zżerane zazdrością na widok powodzenia grzeszników – zauważa Księga Przysłów (23, 17), która podziwia serce łaskawe, będące "życiem ciał", podczas gdy to niespokojne jest "próchnicą dla kości" (14, 30). Ta sama księga wysławia "serce radosne", które "twarz rozwesela", serce zadowolone, "wychodzące na zdrowie", natomiast gani serce smutne, które wskazuje na przygnębionego ducha (15, 13; 17, 22). Zakochanie jest więc opiewane przez oblubieńca z Pieśni nad pieśniami: "Oczarowałaś me serce, siostro ma, oblubienico, oczarowałaś me serce jednym spojrzeniem twych oczu" (Pnp 4, 9), podczas gdy dzień zaślubin staje się w języku semickim "dniem radości serca".

Chodzi o radość, która jest wprowadzana bardziej prozaicznie również przez wino, "co rozwesela serce ludzkie" (Ps 104, 15), choć czai się niebezpieczeństwo zaciemnienia umysłu: "Nie patrz na wino, jak się czerwieni, jak pięknie błyszczy w kielichu […], bo w końcu ukąsi niby wąż, jak żmija jad swój wypuści […], a serce twe brednie wypowie" (Prz 23, 31-33). W tej linii "namiętnościowej" serce przekształca się w symbol pragnienia i żądzy: "Niech nie pożąda twe serce jej [żony twego sąsiada] wdzięków" - napomina mędrzec (Prz 6, 25), gotów dodać także wyszukaną uwagę psychologiczną: "Przewlekłe gadanie rujnuje duszę, spełnione pragnienie jest drzewem życia" (Prz 13, 12).

Tę naszą krótką wędrówkę po małym świecie serca w ujęciu biblijnym chcielibyśmy zakończyć bardziej teologicznym spojrzeniem. Tak, dla Biblii również Bóg ma serce, które mniej więcej powiela w wymiarze pozytywnym doświadczenia serca ludzkiego: "Zamiar Pana trwa na wieki; zamysły Jego serca – z pokolenia na pokolenie" (Ps 33, 11). Zatem również serce Boga myśli i chce, tak jak serce Jego stworzenia. Więcej, ono doświadcza tych samych uczuć i namiętności, zgodnie z tym, co poświadcza ten wspaniały, przytoczony przez proroka Ozeasza monolog, w którym Bóg występuje jako ojciec pełen miłości do dziecka: "Jakże cię mogę porzucić, Efraimie, i jak opuścić ciebie, Izraelu? […] Moje serce na to się wzdryga i rozpalają się moje wnętrzności" (Oz 11, 8). Dlatego właśnie Pan oświadcza Salomonowi: "Po wszystkie dni będą na nią zwrócone moje oczy i moje serce", to znaczy na świątynię na Syjonie pośrodku ludu (1 Krl 9, 3).

Chrystus wkracza na scenę z tymi uczuciami miłości i bliskości wobec szukających Go i wszystkich Go otaczających. Ale tylko jeden raz wspomina On wprost o swoim sercu (nawet w słynnym fragmencie o boku przebitym włócznią żołnierza ewangelista Jan nie używa terminu "serce"). Chodzi o cudowne wezwanie, przytoczone wyłącznie przez Mateusza: "Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię. Weźcie na siebie moje jarzmo i uczcie się ode Mnie, bo jestem cichy i pokornego serca, a znajdziecie ukojenie dla dusz waszych. Albowiem słodkie jest moje jarzmo, a moje brzemię lekkie" (Mt 11, 28-30). Bóg – jak mówią Dzieje Apostolskie (1, 24; 15, 8) – jest kardiognostes, czyli "znawcą serc", sumień, najbardziej ukrytego wnętrza człowieka. Chrystus natomiast odsłania swoje wnętrze przed ludzkością i ukazuje je jako pełne łagodności i pokory, to znaczy dobroci i czułości, zrozumienia i współdzielenia.