dziecko jest pełnowartościowym człowiekiem obecnym,
nie zadatkiem na człowieka w przyszłości…
Janusz Korczak

"Naj" pod każdym względem

Człowiek jest największą i najpiękniejszą tajemnicą. Tajemnicą jest jego rozwój i dojrzewanie, stawanie się. Każda próba zgłębiania tajemnicy człowieczeństwa prowadzi do zadawania sobie różnych pytań, również tego podstawowego: kim właściwie jest dziecko?
Obserwacja rzeczywistości wskazuje, że to pytanie jest bardzo ważne.

I nie dotyczy ono tylko współczesnych rodziców, często widzących w dziecku możliwość zrealizowania swoich zawiedzionych nadziei albo traktujących je jako obiekt starannie przemyślanych zabiegów, niemal jak inwestycję, której koszty zwrócą się w przyszłości. Ich ambicją jest zapewnienie dziecku wyglądu przynajmniej nie gorszego niż kolegów, zabawek i gier takich samych jak u innych dzieci, stopni w szkole na pewno lepszych – nawet za cenę dodatkowych kosztów. Dziecko ma być naj pod każdym względem. Takie też ważne jest dla nauczycieli, którzy swoją rolę sprowadzili do nauczenia danego przedmiotu i surowej oceny ucznia, a nie kształtowania jego wrażliwości, poglądów i postaw.

Co więcej, często nie ma miejsca na współpracę nauczycieli z rodzicami, ale jest wiele niechęci i wzajemnych pretensji. Pytanie to należy również kierować do twórców produktów dla dzieci (producentów zabawek, gier komputerowych, programów telewizyjnych, czasopism) patrzących zwykle tylko przez pryzmat zysków.

Niepowtarzalna osobowość

Dziecko przychodzi na świat jako osoba, jako niepowtarzalna indywidualność z sobie właściwymi cechami, potrzebami, zainteresowaniami i wrażliwością. Dlatego nie może być traktowane jako jakieś tworzywo, bezkształtna masa do urabiania czy rzeźbienia. U początków swojego "stawania się" potrzebuje pomocy i wsparcia ze strony innych osób, szczególnie tych najbliższych. Potrzebuje specyficznej pomocy, bo będąc osobą obdarzoną wolnością, dziecko może nie chcieć wybrać tego, co zostanie mu zaproponowane.

Zatem ważne jest zrozumienie dziecka, poznanie jego potencjalności, rozeznanie jego możliwości i indywidualnych cech. Wykształcone w dzieciństwie cechy i umiejętności będą trwałym dziedzictwem świadczącym o poprawności naszych działań wychowawczych. Kluczem do rozumienia dziecka jest przyjęcie, że dziecko od momentu poczęcia jest rzeczywistym człowiekiem. Od samego początku swojego życia jest osobą, która posiada nienaruszalną godność i której przysługują określone prawa.

Dziecko rodzi się z potrzebą do podmiotowego działania, przez które okazuje własną wyjątkowość i indywidualność. Jego osobowa działalność ujawniać się będzie w miarę jego rozwoju.

Dziecięce poznawanie świata

Dla dziecka świat jest czymś nowym, co trzeba zbadać, odkryć, poznać i podporządkować sobie. By temu sprostać, przychodzi na świat z nieodpartą potrzebą realizowania tego w życiu (np. dziecko, które uczy się chodzić, staje na nogi, przewraca się, podnosi się i znowu przewraca, i jeszcze raz, i jeszcze… takiego uporu brakuje wielu dorosłym). Poznaje siebie i świat  przede wszystkim przez zabawę i dociekanie. Gdy dorośli chcą się czegoś dowiedzieć, mogą sięgnąć po odpowiednią książkę czy porozmawiać z określoną osobą i wymienić informacje. Jednak te czynności wymagają pewnych umiejętności, które są charakterystyczne dla dorosłych (np. zdolność czytania, analizowania materiału, werbalizowania myśli i uczuć). Te umiejętności zostały wyuczone na przestrzeni wielu lat przy wykorzystaniu określonego potencjału danej osoby.

Dzieci nie przychodzą na świat z umiejętnością mówienia, rozumienia określonych pojęć i formułowania logicznych wniosków, ale posiadają określone możliwości, które powoli dojrzewają. Muszą się bardzo wiele nauczyć, poznać i zrozumieć, a dokonuje się to w pierwszej kolejności dzięki wyobraźni i zabawie. Zabawa typu "upuszczam zabawkę" uczy prawa grawitacji, "w chowanego" pokazuje, że to, co dziecko otacza, ma swoje miejsce w świecie, a odgrywanie ról pozwala odkryć, jak to jest być mamusią czy Zorro, inne zabawy stwarzają możliwość wyrażania uczuć lub przeżywania różnych wariantów zachowań. Dlatego tej własnej aktywności dziecka nie można lekceważyć czy też tłumić. Potrzebuje ono rozumnego kierownictwa, odpowiednich warunków i stymulacji, aby owa aktywność służyła jego dobru.