ŚMIERĆ SPRAWIA, że heroizm jest możliwy. I jest to siódmy powód, dla którego jest ona naszym przyjacielem. Przez "heroizm" rozumiem nie tylko odwagę, ale wspaniałość, wielkość ducha, doniosłość. Podkreśla to Ernst Becker w swojej książce The Denial of Deatch [26].  Heroizm jako rodzaj płaskiego, ponurego egalitaryzmu, wzgardzony został przez Nietzschego, który miał go nadto za wstydliwy i mało odpowiedni dla "ostatniego człowieka". Ten przecież, mając "wymarzone szczęście" i "chwile", nie może spotkać się ze śmiercią. Myśl o śmierci byłaby śmiercią "ostatniego człowieka". Śmierć to wszak kres, "ostatni człowiek" lęka się zatem końca, dlatego odrzuca i heroizm.
 

Ale w świetle śmierci wszystko nabiera dla nas wartości ostatecznych i każdy wybór staje się na dobrą sprawę ostatnim i ważnym. Sartre doświadczył tego, gdy był więziony przez gestapo. I jest to jedno z nielicznych heroicznych świadectw, tego, w znacznym stopniu, nieheroicznego filozofa:

 

Nigdy nie byliśmy tak wolni jak w czasie okupacji niemieckiej. Pozbawiono nas wszelkich praw, począwszy od prawa do mówienia. Obrażano nas każdego dnia, a my musieliśmy milczeć. Z różnych powodów byliśmy masowo wywożeni jako Żydzi, robotnicy czy więźniowie polityczni. Wszędzie, na plakatach, w gazetach i w kinach, pokazywano nam ohydny i wzbudzający niesmak obraz nas samych, który najeźdźca chciał, byśmy zaakceptowali. I z powodu tego wszystkiego byliśmy wolni. Ponieważ nazistowski jad przeciekał do naszych myśli, każda pojedyncza, porządna myśl była podbijana. Ponieważ wszechwładna policja usiłowała zmusić nas do milczenia, każde słowo przybierało wartość deklaracji moralnych. Ponieważ byliśmy ścigani, każdy nasz gest stawał się poważnym zobowiązaniem. (...)
 

Wygnanie, niewola, a w szczególności śmierć (z którymi zwykle nie chcemy się spotykać w chwilach radosnych), stały się dla nas czymś powszednim. Zrozumieliśmy, że nie było to ani coś nieuchronnego, ani niezmiennego, lecz że musimy to przyjąć jako nasz los, nasze przeznaczenie, jako prawdziwe źródło naszej ludzkiej rzeczywistości. Wiedzieliśmy dobrze, co oznacza oklepany frazes, że człowiek jest śmiertelny! A każdy nasz życiowy wybór, stawał się prawdziwym wyborem, ponieważ był dokonywany w obliczu śmierci i ponieważ zawsze można było powiedzieć: "Wolę umrzeć, niż..." [27].
 

 

Śmierć uczy nas zatem tego, by się zaangażować albo by tego nie robić, uczy nas także "jak łaknąć i nie łaknąć" [28]: łaknąć z całego serca tego, co ważne i nie łaknąć tego, co nieistotne. Śmierć uczy nas ostatecznie, jak żyć heroicznie, gdyż wprowadza nas w głąb samej siebie, co staje się miarą owego heroizmu.

___________________________________
Przypisy: