Znak krzyża jest najczęściej wykonywanym gestem liturgicznym. Pierwotnie kreślono kciukiem na czole albo piersiach literę "T" lub "X". Od VI wieku wszedł zwyczaj żegnania się trzema palcami, dla symbolicznego wyrażenia prawdy o Trójcy Świętej, a od XII znak krzyża czyniono już całą dłonią: od czoła do piersi i od lewego ramienia do prawego. Praktyka ta była wprawdzie znana w pobożności prywatnej już w V w., ale dopiero od XVI wieku – a więc po soborze trydenckim – przeszła do liturgii Kościoła. Towarzyszyła jej inwokacja trynitarna, najstarsza formuła ewangeliczna: "W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego".
 

Znak ten znalazł szerokie zastosowanie w liturgii sakramentów, m.in. rozpoczyna i kończy Mszę Świętą, celebrans wykonuje go również nad darami, poprzedza także czytanie Ewangelii. 

 

 

Drzewo Krzyża, na którym umarł Zbawiciel, odnalazła w 326 r. św. Helena, matka Konstantyna Wielkiego, a dziewięć lat później w Jerozolimie poświęcono Bazylikę Krzyża Świętego. W 614 r. ta bezcenna relikwia została zagarnięta przez króla perskiego Chosroesa; po kilkunastu latach odzyskał ją pogromca Persów cesarz Herakliusz, który w uroczystej procesji wniósł Krzyż Chrystusa do bazyliki. To właśnie dla upamiętnienia tego wydarzenia ustanowiono Święto Podwyższenia Krzyża, obchodzone w Kościele 14 września każdego roku. 
 

Podwyższenie Krzyża powinno jednak dokonać się nie tylko w świątyniach, ale również w naszych domach, a przede wszystkim – w naszych sercach. To znakomita okazja do refleksji nad fenomenem niezwykłego symbolu naszej religii i do ewentualnej zmiany postawy wobec krzyża. Skoro każdorazowy gest przeżegnania się jest świadectwem wiary, to należałoby zaprzestać bezmyślnego, automatycznego kreślenia znaku krzyża. A gdyby tak jeszcze udało się uchronić przed, powracającą co kilka sezonów, modą noszenia krzyżyków tylko i wyłącznie jako biżuterii. Krzyż jest, doprawdy, nazbyt cennym symbolem chrześcijańskim, aby sprowadzać go jedynie do roli kolczyka czy wisiorka. 

Michał Gryczyński

***

 

 

Krzyż Jezusa ma bezpośrednie znaczenie egzystencjalne dla życia chrześcijanina. Naśladować Jezusa można tylko naśladując Go w przyjęciu krzyża.(...) Naszym krzyżem mogą być prześladowania i oszczerstwa, może nim być ubóstwo, posłuszeństwo, pełna wyrzeczenia siebie służba dla drugich, karność wewnętrzna i zewnętrzna, smutek i żałoba, samotność, choroba, cierpienie, umieranie w jego przeróżnych formach.
 

Poprzez krzyż przychodzi odpowiedź na najtrudniejsze z pytań, jakie rodzi życie – pytanie o sens cierpienia i o potęgę śmierci. (...) To, że Bóg współcierpiał na krzyżu z nami, zobowiązuje chrześcijanina, aby nosił ciężary drugich i angażował się czynnie wszędzie tam, gdzie tylko jest w mocy człowieka cierpienie umniejszyć, albo usunąć.(...)
 

Ukrzyżowany daje świadectwo, że Bóg umiłował właśnie poniżonych, znieważonych, uciemiężonych, głodnych, wygnanych, udręczonych, wszystkich, którzy w trwodze i lęku bliscy są zwątpienia w sens swojego życia.(...)

 

 

"Czyniąc znak krzyża świętego dotykamy ręką głowy, co oznacza Boga Ojca, który od nikogo nie pochodzi. Kiedy potem dotykamy ręką ciała (brzucha), oznacza to Syna Jego, Pana naszego, który pochodzi od Ojca i zstąpił do łona Przenajświętszej Dziewicy Maryi. Kiedy znów kładziemy rękę na jednym i na drugim ramieniu, oznacza to Ducha Świętego, który pochodzi od Ojca i od Syna. A kiedy nasze ręce składamy razem, oznacza to, że trzy Osoby są jedną istotą. Kiedy zaś znaczymy krzyżem nasze usta, oznacza to, że w Jezusie, Zbawicielu naszym i Odkupicielu, jest Ojciec i Syn i Duch Święty, jeden jedyny nasz Bóg, Stwórca i Pan, i że Bóstwo nigdy nie było oddzielone od ciała Chrystusa w (czasie) jego śmierci".