Znać i wyznawać

W ciągu wieków rozwinęły się symbole wiary świadczące o jej jedności i o komunii Kościołów. Zebrane są w nich podstawowe prawdy, jakie każdy wierzący powinien znać i wyznawać.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa kandydatów pragnących wejść do wspólnoty chrześcijańskiej najpierw wprowadzano w tajemnice wiary. Dokonywało się to w katechumenacie obejmującym obrzędy wtajemniczenia. Jeśli ktoś deklarował wiarę w Boga, to potrzebował jeszcze weryfikacji.

Wyznania wiary w dzisiejszym Kościele

Skład Apostolski

Najbardziej rozpowszechnionym na Zachodzie, a jednocześnie najstarszym jest Skład Apostolski. Papież Benedykt XVI w homilii wygłoszonej w Ratyzbonie podczas podróży apostolskiej do Bawarii 12 września 2006 roku powiedział o Symbolu Apostolskim:

Kościół ze swej strony proponuje nam niewielką sumę, w której powiedziano wszystko, co istotne, a mianowicie tzw. Skład Apostolski. Zazwyczaj dzieli się go na dwanaście artykułów, bo taka była liczba apostołów. Mówi on o Bogu, Stworzycielu i Początku wszystkich rzeczy, o Chrystusie i Jego dziele zbawczym, wreszcie o zmartwychwstaniu umarłych i życiu wiecznym. Jednak zasadnicza koncepcja tego wyznania wiary opiera się na trzech tylko podstawowych częściach, a historycznie rzecz biorąc nie jest ono niczym innym, jak tylko rozszerzeniem formuły chrzcielnej, którą zmartwychwstały Pan przekazał uczniom po wszystkie czasy, mówiąc: Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego (Mt 28, 19).

Według wielowiekowego podania Apostołowie Chrystusa przed rozejściem się w różne strony świata dla głoszenia ewangelii mieli uzgodnić punkty swojego nauczania. Określenie wyznania wiary jako „apostolskie” jest wyrazem powszechnego w czwartym wieku przeświadczenia, że znajduje się w nim treść wiary, jaką przekazali nam Apostołowie. Św. Ambroży i Rufin znali Symbol podobny do obecnego Symbolu Apostolskiego i komentowali jego artykuły. Według historyków było to wyznanie wiary używane w Rzymie najprawdopodobniej już od końca II wieku.

Przekształcenie się tego Symbolu w Apostolski dokonało się na obszarze Południowej Galii. Tekst ten znał już Cezary z Arles (+542). Proces rozpowszechniania się tego symbolu na Zachodzie i stopniowe przyjęcie go jako „kanonicznego” dokonał się pod wpływem cesarza Karola Wielkiego. Jego reforma spowodowała ujednolicenie wyznania. Około połowy IX wieku Symbol Apostolski ma już w Europie pozycję dominującą, w Rzymie pojawił się on zapewne w XI wieku. Papież Innocenty III (1216) rozważając, jakie wyznanie śpiewać podczas Mszy św., uznaje, że można śpiewać zarówno Symbol Nicejsko-Konstantynopolitański jak i Symbol Apostolski.

Symbol Apostolski od samego swojego początku wyrósł i rozwijał się w środowisku wiary przekazywanej: jako symbol chrzcielny i katechetyczny. Bardzo szybko zaczął być używany w modlitwie osobistej wierzących i modlitwie publicznej Kościoła. Znalazł się on w oficjach i w liturgii, zastępując w nich używane wcześniej symbole. Choć oczywiście jego zadaniem było przekazywanie poprawnej wiary, nie miał nigdy znaczącego wydźwięku polemicznego. Również jego tekst rozwijał się nie na wielkich soborach, ale w praktyce duszpasterskiej. Jest to oczywiście wyznanie, który nigdy nie przeniknęło szerzej na Wschód, ale też nigdy nie budziło sprzeciwów chrześcijan Kościołów wschodnich.