Pierwsze utwory pasyjne opiewające Mękę i Śmierć Jezusa Chrystusa pochodzą z IV wieku. Ich podstawą tekstową, jak wszystkich dzieł pasyjnych powstałych później, jest relacja z ostatnich dni Chrystusa, spisana przez czterech Ewangelistów: świętych Mateusza, Marka, Łukasza i Jana.

 

W pierwszych wiekach istniał zwyczaj recytacji w Niedzielą Palmową części Ewangelii św. Mateusza. Później rozszerzono tę recytację na inne dni Wielkiego Tygodnia, ubogacając tym nabożeństwa w świątyniach.

 

Wraz z rozwojem gatunków i form muzycznych wykształcił się utwór zwany pasją. Początkowo była to muzyczna recytacja tekstu zaczerpniętego z Ewangelii. Z czasem jednak pasja weszła w obręb nabożeństwa kościelnego. Rozkwit muzycznych gatunków pasyjnych przypadł na czasy średniowiecza, renesansu i baroku. Najwspanialszymi zaś dziełami artystycznymi, opiewającymi Mękę i Śmierć Jezusa Chrystusa, są dwie zachowane "Pasje" Jana Sebastiana Bacha, napisane według tekstów ewangelicznych św. Mateusza i św. Jana.

 

Jan Sebastian Bach urodził się 21 marca 1685 r. w Eisenach. Po wczesnej śmierci rodziców oddany został pod opiekę najstarszego brata, Johanna Christopha, organisty i kompozytora, który uczył go gry na instrumentach klawiszowych oraz kompozycji. Kiedy miał osiemnaście lat, otrzymał posadę organisty w Arnstadt. Dziwne wariacje muzyczne w chorałach nie podobały się jednak władzom kościelnym i Bach zmuszony był opuścić Arnstadt. Został nadwornym organistą na dworze księcia weimarskiego Wilhelma Ernesta, a potem kapelmistrzem na dworze księcia Leopolda w Anhalt-Koethen, skąd przeniósł się do Lipska. Został kantorem kościoła św. Tomasza, nauczycielem śpiewu i łaciny w przykościelnej szkole, a także dyrektorem muzycznym Lipska, opiekującym się chórami i organami w czterech kościołach tego miasta. Tam też został muzykiem i kapelmistrzem nadwornym Augusta III, późniejszego króla Polski, któremu on - protestant - dedykował początkowe fragmenty katolickiej Mszy h-moll, przeznaczonej na koronację.

 

Bach był głęboko religijnym luteraninem i muzykę uważał za dar Boży oraz narzędzie mające służyć przede wszystkim Jego chwale, dopiero potem nauce i estetycznej przyjemności. Teologiczna koncepcja muzyki spowodowała, że Bach nie przeciwstawiał w swej twórczości tego co świeckie - temu co religijne. Niejednokrotnie własne utwory o tematyce świeckiej przerabiał na dzieła religijne.
Zaliczany jest do największych geniuszów muzycznych wszystkich czasów. Jest twórcą 263 chorałów, 209 kantat kościelnych, 4 mszy luterańskich, 7 koncertów fortepianowych, 4 uwertur i setek innych utworów.

 

Pasje Bacha powstały w ostatnim okresie twórczości kompozytora. "Pasja według św. Jana" została napisana prawdopodobnie w 1723 r. Jej prawykonanie odbyło się w Wielki Piątek tegoż roku w Lipsku. Bach nie był jednak zadowolony z dzieła, bowiem w 1727 r. wprowadził sporo znaczących zmian. "Pasja według św. Jana" jest dziełem dramatycznym, surowym w wyrazie i konstrukcyjnie prostym. Ewangelia (osoba dramatu) relacjonuje historię pasyjną od momentu pojmania Chrystusa do momentu złożenia w Grobie, wyrażając swe kwestie w recytatywach. Wypowiedzi Chrystusa, św. Piotra, Piłata, św. Marii Magdaleny - opracował Bach w postaci arii. W całym dziele najważniejszą rolę spełniają chóry - reprezentujące arcykapłanów, apostołów, Żydów, żołnierzy - wyrażające uczucia wiernych i ich stosunek do rozgrywającego się dramatu.

 

Dramatyczny charakter "Pasji według św. Jana" uwidacznia się już we wstępnym potężnym chórze "Herr unser Herrscher", osiągając punkt kulminacyjny w scenie sądu, która - zdaniem Ernesta Zavarsky'ego - jest centralną, dramatycznie najsilniejszą jej częścią.

 

Z "Pasją według św. Jana" wyraźnie kontrastuje nacechowana epickim spokojem i kontemplacyjnością "Pasja według św. Mateusza", której prawykonanie odbyło się również w kościele św. Tomasza w Lipsku, w Wielki Piątek 1729 r. Bach posłużył się tekstem poetyckim Ch. Henriciego, używającego pseudonimu Picander.

 

Literackim tworzywem "Pasji" jest relacja św. Mateusza zapisana w 26 i 27 rozdziale jego Ewangelii. Do tego tekstu Picander dopisał 28 strof, opracowanych muzycznie jako arie o charakterze medytacyjnym. Na całość kompozycji składają się trzy wielkie obrazy: Chrystus wraz z uczniami i Ostatnia Wieczerza, Chrystus na Górze Oliwnej, pojmanie oraz śmierć i złożenie do Grobu.

 

Przystępując do pracy nad partyturą tej "Pasji", Bach bardzo skrupulatnie i trafnie dobrał teksty chorałów. Słuchając tego muzycznego arcydzieła nie sposób uwolnić się od silnego wrażenia, jakie wywołuje. Wielkość, pobożność, wzruszenie Bacha wprost emanują z każdej frazy muzycznej i tekstowej. Nie ma słów - jak trafnie określił Zavarsky w biografii Bacha - którymi dałoby się wyrazić głębię i piękno tego arcydzieła.

 

Religijny charakter obydwu kompozycji Bacha sprawia, że muzyka lipskiego kantora pozwala człowiekowi odnaleźć się w porządku świata, a w sobie samym dostrzec odbicie kosmicznego ładu, zyskać pokój i przeświadczenie, że otaczający świat w swojej istocie - jako dzieło Boże - jest dobry, rozumny i piękny.
Twórca wspaniałych "Pasji" zmarł 28 lipca 1750 roku w Lipsku, osierocając 20 dzieci z pierwszego i drugiego małżeństwa.