Upamiętnienie wyjątkowych wydarzeń

Określanie Wielkanocy jako niedzieli wszystkich niedziel ma na celu ukazanie jej ścisłego związku z każdą niedzielą, która jest świętowaniem pamiątki Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Analogicznie można to stwierdzenie odnieść do Wielkiego Piątku i nazwać go piątkiem wszystkich piątków. 
 
Kościół nie tylko w Wielki Piątek, ale w każdy piątek w ciągu roku wzywa uczniów Chrystusa do postu oraz rozważania Jego męki i śmierci na Krzyżu. 
 
Post

Jest znany i praktykowany w wielu religiach. Oznacza, najczęściej częściowe lub całkowite, powstrzymanie się od spożywania pokarmów z powodów religijnych. Wiele dowodów na potwierdzenie jego religijnego wymiaru odnaleźć można na kartach Starego Testamentu. Post ukazany jest tam, między innymi, jako forma przygotowania na spotkanie z Bogiem (Wj 34,28; 1 Krl 19,8), jako wyraz pokuty i pojednania (1 Sm 7,6; Ne 9,1), jako żałoba po śmierci bliskich (1 Sm 31,13). Właśnie do tego ostatniego znaczenia postu odniósł się Chrystus, odpowiadając na zarzut faryzeuszów. Jezus powiedział, że Jego uczniowie będą pościć w dniu, kiedy zostanie On im zabrany (Mk 2,20).

Chrześcijanie pod koniec I w. pościli dwa razy w tygodniu. W środę, na pamiątkę zdrady Jezusa przez Judasza, i w piątek, w dniu Jego śmierci. Od III w. post w te dni był już obowiązkowy. Istniał także post paschalny, jako przygotowanie do świąt Wielkanocy. Pierwotnie trwał on w Wielki Piątek i Wielką Sobotę. W te dwa dni absolutnie nie wolno było nic jeść (Tradycja Apostolska, 33). Od III w. został już rozciągnięty na cały Wielki Tydzień, a następnie, wzorując się na Chrystusie poszczącym na pustyni, wprowadzono do kalendarza liturgicznego okres Wielkiego Postu trwający 40 dni.

Post nie ma jednak wartości sam w sobie, dlatego nie może być oderwany od praktyki modlitwy i jałmużny (Iz 58,6-7). Mówi o tym także św. Piotr Chryzolog: "niech nikt ich nie rozłącza, gdyż nie znają one podziału. Kto się więc modli, niech pości, a kto pości, niech spełnia uczynki miłosierdzia" (Kazanie 43). W latach sześćdziesiątych XX w. Stolica Apostolska pozwoliła, aby poszczególne Konferencje Episkopatu według uznania mogły "zamieniać w całości lub częściowo wstrzemięźliwość od potraw mięsnych i post ilościowy na inne formy pokuty, zwłaszcza na uczynki miłosierdzia i na ćwiczenia pobożne" (Paenitemini VI §1b).

Krzyż

W centrum każdego piątku – a w szczególności Wielkiego Piątku – znajduje się Krzyż. Zgodnie ze starożytną tradycją w dniu upamiętniającym mękę i śmierć Chrystusa Kościół nie sprawuje Mszy Świętej. Miejsce eucharystycznej Ofiary zajmuje wtedy adoracja Krzyża. Obrzęd ten pojawił się w liturgii jerozolimskiej wkrótce po odnalezieniu przez św. Helenę relikwii Krzyża Świętego. Wspomina o nim św. Cyryl Jerozolimski (Katecheza 10) i Egeria (Pielgrzymka 37, 6).
Adoracja Krzyża odbywała się w miejscu ukrzyżowania Chrystusa. Wszyscy obecni w ciszy podchodzili do biskupa i całowali trzymane przez niego relikwie Krzyża. W IV w. część tych relikwii przywieziono do Rzymu. Adoracja Krzyża pojawiła się więc także w liturgii papieskiej, miała jednak formę bardziej rozbudowaną.

Papież w Wielki Piątek szedł boso z Lateranu do bazyliki Świętego Krzyża Jerozolimskiego, niosąc osobiście kadzielnicę przed relikwiarzem kryjącym Święte Drzewo. Po dojściu do bazyliki relikwie kładziono na ołtarz, a papież padał twarzą na ziemię, na wzór Chrystusa modlącego się w Ogrójcu (Mk 14,35), oddając im cześć. Następnie, podniósłszy się całował je, a po nim wszyscy zebrani. Adoracja Krzyża miała początkowo miejsce tylko w kościołach, które posiadały relikwie Krzyża. Z czasem jednak upowszechniła się w całym Kościele, stając się centralnym elementem liturgii Wielkiego Piątku. W IX w. pojawiła się praktyka zasłaniania Krzyża, który odsłaniano w czasie liturgii Męki Pańskiej. Obecna forma adoracji Krzyża pochodzi z XII w.