Rozdział 7

Czyściec: szkoła letnia dla duszy

Kiedy wychowywaliśmy trójkę naszych dzieci, moja żona i ja wiele rodzinnych posiłków zaczynaliśmy od jednego słowa: „ręce”.
Było to ostatnie przypomnienie, że przed jedzeniem należy umyć ręce. Córka zwykle odpowiadała: „już umyłam”. Młodszy syn wstawał i szedł do łazienki, żeby się popluskać, a starszy w charakterystyczny sposób wysuwał ręce bez słowa, pokazując, że są czyste.
Jego ręce najczęściej czyste nie były. Jego definicja „czystości” znacznie różniła się od prawdziwej (czyli naszej) definicji, toteż zapędzaliśmy syna do łazienki. Nie groziła mu utrata posiłku. On tylko nie mógł go dostać od razu. Po prostu nie był jeszcze gotowy.
To jest właśnie swego rodzaju czyściec.

Jest to czyściec w tym znaczeniu, że Bóg mówi nam, iż nie jesteśmy jeszcze gotowi przystąpić do niebiańskiej uczty. Mamy tam zarezerwowane miejsce, ale musimy się jeszcze oczyścić. Po prostu nie jesteśmy godni, by być przedstawionymi. To tak jakby część gości wystąpiła w odświętnych ubraniach, a my w strojach roboczych używanych do pracy w ogrodzie.
Nie oznacza to oczywiście, że niebo jest zarezerwowane dla egzaltowanych świętoszków. Musimy pamiętać, że Bóg kocha nas bez względu na wszystko. Nigdy nie przestaje nas kochać. (Bóg kocha dusze w piekle. Kocha nawet Szatana. Bóg jest miłością.) Nie, to coś więcej. Oprócz okazania naszej miłości i szacunku dla Niego chcemy także wyglądać na najlepszych i być nimi – zanim zasiądziemy u Jego stołu.

Oczywiście, analogie te są niewystarczające, ponieważ czyściec nie ma związku z tym, jak wyglądamy, jakie sprawiamy wrażenie, lecz jacy jesteśmy. Ważne są nasze zdolności, a nie nasz wygląd.
W czasie audiencji generalnej latem 1999 roku papież Jan Paweł II wypowiedział następujące słowa:
„Jak stwierdziliśmy w poprzednich dwóch katechezach [por. s. 100 i 105 w niniejszej książce – przyp. red.], człowiek w zależności od tego, czy w ostateczności opowiada się za Bogiem czy przeciw Bogu, staje przed jedną z możliwości: albo żyje z Panem w szczęściu wiecznym, albo też pozostaje z dala od Jego obecności”.
Niebo albo piekło.
„Ci, którzy otwierają się na Boga, ale w sposób niedoskonały, na drodze do pełni szczęścia muszą przejść przez oczyszczenie, które wiara Kościoła opisuje w nauce o "czyśćcu" (por. KKK 1030-1032)” – powiedział Papież.

Kto tak twierdzi?

Rodzi się pytanie, w jaki sposób Kościół posiadł tę wiedzę? I dlaczego nie wszystkie wyznania chrześcijańskie wierzą w czyściec? Odpowiedzi na obydwa pytania udziela Biblia. „W Piśmie Świętym – mówi Papież – możemy znaleźć stwierdzenia, które pomagają zrozumieć sens tej nauki, nie wyłożonej jednak w sposób formalny. Wyrażają one przekonanie, że nie można zbliżyć się do Boga, zanim nie przejdzie się przez swego rodzaju oczyszczenie”.
Jednakże ze względu na to, że Biblia protestancka nie zawiera Drugiej Księgi Machabejskiej, która bardzo wyraźnie mówi o czyśćcu, protestanci odrzucają tę naukę (zob. niżej tekst Co wiemy o... dwóch Bibliach?). Dlatego właśnie – jak przekonamy się za chwilę – doktryna ta była w czasach reformacji obrzucana przekleństwami i niewłaściwie wykorzystywana.

W rozdziale dwunastym Drugiej Księgi Machabejskiej czytamy: „Dlatego właśnie sprawił, że złożono ofiarę przebłagalną za zabitych, aby zostali uwolnieni od grzechu” (12,45). Przywódca wojskowy Juda Machabeusz uczynił tak, ponieważ dostrzegł, że jego żołnierze modlą się za zabitych towarzyszy i składają w ich intencji ofiary. Stało się tak, kiedy w trakcie przenoszenia ciał zabitych żołnierze „Pod chitonem [...] u każdego ze zmarłych znaleźli przedmioty poświęcone bóstwom, zabrane z Jamnii, chociaż Prawo tego Żydom zakazuje” (12,40). Innymi słowy, ludzie ci zmarli godnie, choć w grzechu.
Chociaż Druga Księga Machabejska jest jedyną księgą Starego Testamentu, która przedstawia ideę czyśćca w tak wyraźny sposób, to elementy tej doktryny można odnaleźć także w wielu innych fragmentach Pisma Świętego (nawiasem mówiąc Jan Paweł II w wypowiedziach na temat czyśćca nie powołuje się na Księgi Machabejskie).

Zgodnie z religijnym prawodawstwem Starego Testamentu, to co jest przeznaczone dla Boga, powinno być doskonałe. Z tego też względu wymaga się również fizycznej nieskazitelności dla tych rzeczywistości, które mają kontakt z Bogiem zarówno w wymiarze ofiarniczym, jak na przykład zwierzęta ofiarne (por. Kpł 22, 22), jak i instytucjonalnym, jak w wypadku kapłanów sprawujących kult (por. Kpł 21, 17-23).
Papież wyjaśnia to – w cytowanej wypowiedzi o czyśćcu – następująco: „Oprócz nieskazitelności fizycznej pojedyncze osoby oraz całe zgromadzenie muszą całkowicie oddać się Bogu przymierza (por. 1 Krl 8, 61), zgodnie z doniosłym nauczaniem Księgi Powtórzonego Prawa (por. 6, 5). Trzeba miłować Boga z całej duszy, czystym sercem i potwierdzać to uczynkami (Pwt 10, 12 n.).

Nieskazitelność wymagana jest tak samo po śmierci, by wejść w doskonałą i ostateczną komunię z Bogiem. Ten kto tej nieskazitelności nie osiągnął, musi przejść przez oczyszczenie. Sugeruje to tekst św. Pawła. Mówiąc o wartości dzieła każdego człowieka, które ujawni się w dniu sądu, Apostoł stwierdza: "Ten, którego dzieło wzniesione na fundamencie (którym jest Chrystus) przetrwa, otrzyma zapłatę; ten zaś, którego dzieło spłonie, poniesie szkodę: sam wprawdzie ocaleje, lecz tak jakby przez ogień" (1 Kor 3, 14-15).

Aby osiągnąć stan doskonałej nieskazitelności – kontynuuje Jan Paweł II – potrzebne jest czasem wstawiennictwo lub pośrednictwo jakiejś osoby. Na przykład Mojżesz uzyskuje przebaczenie dla ludu dzięki modlitwie, w której odwołuje się do zbawczego dzieła dokonanego przez Boga w przeszłości i prosi Go o wierność przysiędze złożonej ojcom (por. Wj 32, 30 oraz w. 11-13). Postać Sługi Pańskiego, ukazaną w Księdze Izajasza, wyróżnia także funkcja wstawiania się i pokuty za wielu; pod koniec swoich cierpień "ujrzy światło" i "usprawiedliwi wielu", dźwigając ich nieprawości (por. Iz 52, 13; 53, 12, zwłaszcza 53, 11).

Na tle Starego Testamentu – mówi Papież – można uznać Psalm 51 (50) za syntezę procesu powracania do pierwotnej nieskazitelności: grzesznik wyznaje i uznaje własną winę (w. 6), usilnie prosi o oczyszczenie lub "obmycie" (w. 4, 9. 12, 16), by głosić chwałę Bożą (w. 17)”.