3) Przeszkoda węzła małżeńskiego zakazuje popełnienia bigamii i jest przeszkodą wynikającą z prawa Bożego pozytywnego.

4) Przeszkoda różnej religii dotyczy osób, z których jedna została ochrzczona w Kościele katolickim lub do niego przyjęta i nie odłączyła się od niego formalnym aktem, a druga nie jest ochrzczona. W tym wypadku strona katolicka zobowiązana jest do wyznawania wiary oraz złożenia odpowiednich gwarancji, iż pozostanie przy swojej wierze, a także uczyni wszystko, aby dzieci zrodzone w tym związku zostały ochrzczone i wychowane w Kościele katolickim. Spełnienie warunków stawianych przez prawodawcę uprawnia do ubiegania się o uzyskanie od tej przeszkody dyspensy.

5) Przeszkoda święceń, która ustaje na mocy dyspensy zastrzeżonej Stolicy Apostolskiej oraz na skutek prawomocnego wyroku orzekającego nieważność święceń bądź też stwierdzenia przyjęcia ich pod przymusem.

6) Przeszkoda ślubu natomiast dotyczy osób związanych wieczystym ślubem publicznym czystości w instytucie zakonnym. Przeszkoda ta wynika z prawa kościelnego, możliwe jest zatem dyspensowanie od niej.

7) Przeszkoda uprowadzenia dotyczy wypadku porwania kobiety przemocą i zatrzymania jej w celu zawarcia małżeństwa. Analogicznie, sytuacja ta ma zastosowanie w przypadku uprowadzenia mężczyzny. Dyspensa od tej przeszkody jest możliwa, gdyż wynika z prawa kościelnego.

8) Przeszkoda występku odnosi się do sytuacji, w której ktoś ze względu na zawarcie małżeństwa z określoną osobą zadaje śmierć jej współmałżonkowi lub własnemu. Nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo także ci, którzy poprzez fizyczny lub moralny współudział spowodowali śmierć współmałżonka. Przeszkoda ta wynika z prawa kościelnego, a dyspensowanie od niej zastrzeżone jest Stolicy Apostolskiej.

9) Kolejną przeszkodę tworzy bliski związek osób, oparty na wspólnocie krwi, w wyniku pochodzenia od siebie lub od wspólnych przodków, czyli przeszkoda pokrewieństwa. Zakres tej przeszkody w linii prostej jest nieograniczony. W linii bocznej natomiast małżeństwo nieważne jest aż do czwartego stopnia włącznie (między kuzynostwem). Należy zwrócić uwagę na to, że przeszkoda w pierwszym stopniu linii prostej pochodzi z prawa naturalnego i nie istnieje możliwość udzielenia od niej dyspensy (między rodzicami i dziećmi). Stolica Apostolska nie dyspensuje również od przeszkody drugiego stopnia linii bocznej (rodzeństwa). Możliwe jest natomiast dyspensowanie od przeszkody pokrewieństwa między kuzynostwem.

10) Powinowactwo w świetle prawa kanonicznego stanowi przeszkodę, która dotyczy związków tylko w linii prostej, np. teść - synowa, ojczym - pasierbica.

11) Przeszkoda przyzwoitości publicznej powstaje w wypadku zawarcia nieważnego małżeństwa, a następnie rozpoczęcia życia wspólnego bądź też z notorycznego lub publicznego konkubinatu.

12) Jako ostatnią prawodawca przewiduje przeszkodę pokrewieństwa ustawowego. Powstaje ona w wyniku adopcji prawnej i dotyczy adoptującego i osoby adoptowanej oraz adoptowanego i dzieci adoptującego.

Zgoda małżeńska

Prawidłowe i wolne od wad wyrażenie zgody małżeńskiej jest warunkiem zawarcia ważnego węzła małżeńskiego. Powstaje on w wyniku objawienia aktu woli, przez które mężczyzna i kobieta w nieodwołalnym przymierzu wzajemnie się sobie oddają i przyjmują w celu stworzenia małżeństwa. W Kodeksie prawa kanonicznego wymienione zostały osoby niezdolne do wyrażenia zgody, a co za tym idzie - do zawarcia ważnego małżeństwa. Niezdolnymi do zawarcia ważnego małżeństwa są ci, którzy nie posiadają wystarczającego używania rozumu. W przypadku tym chodzi o występowanie choroby psychicznej. Może występować również niedorozwój umysłowy czy inne rodzaje chorób nerwowo-mózgowych. Do najczęściej występujących zaburzeń podlegających normie tego kanonu należy zaliczyć schizofrenię oraz różne jej odmiany. Może to być także działanie w stanie odurzenia alkoholowego czy pod wpływem hipnozy. W każdym wypadku musi istnieć pewność, że w chwili zawierania małżeństwa dana osoba nie posiadała wystarczającego używania rozumu koniecznego do prawidłowego wyrażenia zgody. Do kolejnej grupy osób uważanych za niezdolne do zawarcia małżeństwa prawodawca kościelny zalicza tych, którzy mają poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie sobie przekazywanych i przyjmowanych. Chodzi tu o sytuacje, w których osoba mimo iż posiada wystarczające używanie rozumu, nie posiada zdolności osądzenia i rozumowania potrzebnych do podjęcia rozważnej decyzji dotyczącej istotnych praw i obowiązków małżeńskich, do których należy m.in. zaliczyć: stworzenie nierozerwalnej wspólnoty całego życia, zmierzanie do wspólnego dobra, zrodzenie i wychowanie potomstwa.

Co należy zatem do przyczyn zaburzających tę zdolność?

Orzecznictwo sądowe wymienia tutaj różnego rodzaju psychopatie i nerwice, patologie osobowości, psychozy depresyjno-maniakalne, działanie pod wpływem leków psychotropowych. Kolejny punkt wymienia przyczyny natury psychicznej, które uniemożliwiają podjęcie istotnych obowiązków małżeńskich. Jest to niezdolność do zrealizowania przedmiotu zgody małżeńskiej, ponieważ nikt nie może zobowiązać się do tego, czego nie jest w stanie wypełnić. Należą tu zaburzenia psychoseksualne, np. homoseksualizm czy poważna niedojrzałość uczuciowa polegająca na wyłącznym zainteresowaniu własną osobą, tj. skrajny egoizm. Zaburzenia tego typu uniemożliwiają stworzenie wspólnoty małżeńskiej i stanowią podstawę dla sądu do orzekania w przypadku wątpliwości co do ważności umowy małżeńskiej. Do wad oświadczenia woli prawodawca kościelny zalicza również inne przyczyny, np. brak wystarczającej wiedzy o małżeństwie; błąd co do osoby lub jej przymiotu (gdy strona podjęła decyzję o małżeństwie tylko dlatego, że była przekonana o bogactwie przyszłego małżonka, a po ślubie okazało się, że tak nie jest); podstępne wprowadzenie drugiej strony w błąd; istnienie błędu co do przymiotów małżeństwa, tj. jego - jedności i nierozerwalności lub godności sakramentalnej małżeństwa; wyrażenie zgody pozornej; małżeństwo zawarte pod warunkiem, pod wpływem ciężkiej bojaźni czy przymusu.

Forma

Zachowanie przewidzianej przez prawo formy wymagane jest przy podejmowaniu wielu czynności prawnych, dlatego też odpowiednia forma zawarcia małżeństwa jest warunkiem koniecznym do ważności związku. Przepisy prawa kanonicznego nakazują, aby małżeństwo zawierane było wobec asystującego świadka urzędowego, tj. własnego biskupa lub proboszcza, ewentualnie innego kapłana bądź diakona przez nich delegowanego, w obecności dwóch świadków zwykłych oraz przewidzianej przez prawo formie liturgicznej. W sytuacjach nadzwyczajnych, np. zachodzącego niebezpieczeństwa śmierci, małżeństwo może zostać zawarte wobec samych tylko świadków zwykłych.

Rozwód w Kościele? cz.II

Elżbieta Szczot