logo
Piątek, 29 marca 2024 r.
imieniny:
Marka, Wiktoryny, Zenona, Bertolda, Eustachego, Józefa – wyślij kartkę
Szukaj w
 
Posłuchaj Radyjka
kanał czerwony
kanał zielony
 
 

Facebook
 
Drukuj
A
A
A
 
Michał Wojciechowski
Słowa Jezusa spoza Ewangelii
Idziemy
 


O tym, co czynił i mówił Jezus, informują nas jego biografie, cztery Ewangelie. Powstały one w ciągu kilkudziesięciu lat po odejściu Jezusa i są historycznie wiarygodne. Jednakże rozmaite źródła starożytne nieraz przytaczają zdania Jezusa, których w tych Ewangeliach nie ma.
 
Takich zdań można zebrać co najmniej kilkaset. Ich zbiór starcza na książkę. W nauce noszą one nazwę „agrafa” (liczba pojedyncza „agrafon” ), co po grecku oznacza ‘niezapisane’, czyli niezapisane w Ewangeliach.
 
Byłoby to bardzo ważne, gdyby nie to, że ogromną większość tych zdań przypisano Jezusowi bezpodstawnie. Są wśród nich rozmaite późniejsze przeróbki, parafrazy, streszczenia i rozwinięcia zdań autentycznych. Są zdania przypisane Jezusowi przez pomyłkę, np. zdania z listów św. Pawła. Są rozmaite zmyślenia, czasem pobożne i naiwne, czasem sekciarskie i tendencyjne. Zwłaszcza sekty gnostyckie powoływały się na rzekome słowa Jezusa, którymi chciały podeprzeć swoje doktryny.
 
Jest jednak jasne, że ewangeliści nie uwzględnili wszystkich wypowiedzi Jezusa, jakie były w ustnym obiegu. Niektóre z nich mogły być pamiętane na tyle długo, że zapisali je autorzy późniejsi. Wybranie takich autentycznych zdań jest trudne i musi być subiektywne, gdyż przypuszczalnie stanowią tylko kilka procent wszystkich przekazów. Badacze różnią się w opiniach.
 
Z drugiej strony niektóre wypowiedzi z późniejszych źródeł są pod względem treści i formy na tyle bliskie wypowiedziom Jezusa z Ewangelii, że można przypuszczać, iż faktycznie wyszły z Jego ust. Analogie polegają zwłaszcza na strukturze wypowiedzi (paralelizmy i antytezy), na typowych tematach i zwrotach, na zaskakującym i aforystycznym brzmieniu. Wybór i przekład takich zdań przedstawię poniżej.
 
Zdania takie doszły do nas rozmaitymi drogami. Pierwsza grupa to zdania Jezusa zacytowane przez inne niż Ewangelie księgi Nowego Testamentu. Obok stoją zdania, które figurują tylko w niektórych starożytnych rękopisach samych Ewangelii. Liczne wypowiedzi Jezusa znajdziemy w naśladujących Ewangelie baśniowych apokryfach. Spotkamy je też w rozmaitych dziełach starożytnych autorów chrześcijańskich i sporadycznie gdzie indziej.
 
W Nowym Testamencie
 
Na objawienia od Chrystusa powołuje się Apokalipsa św. Jana, ale tam chodzi o pouczenia w wizji, a nie o wspomnienia o Jezusie ziemskim. Dzieje Apostolskie i listy apostolskie oczywiście nawiązują do nauk Jezusa, ale tylko czasami cytują wprost zdania skądinąd nieznane. Te są oczywiście bardzo bliskie zdaniom z Ewangelii.
 
„Jan zanurzał w wodzie, ale wy zostaniecie zanurzeni w Duchu Świętym, po niewielu dniach” (Dz 1,5 – nie tłumaczę „chrzcił”, bo nie chodzi o sakrament chrztu.
 
„Nie do was należy poznanie czasów i pór, które Ojciec wyznaczył swoją władzą” (Dz 1,7).
 
„Szczęśliwiej jest raczej dawać niż brać” (Dz 20,35).
 
„Żona niech się nie rozłącza z mężem (a gdyby się rozłączyła, niech pozostanie niezamężna lub też pogodzi się z mężem); a mąż niech nie odrzuca żony” (1 Kor 7,10-11 – słowa w nawiasie to zapewne komentarz św. Pawła).
 
„Tak i Pan rozporządził, żeby głoszący dobrą nowinę żyli z dobrej nowiny” (1 Kor 9,14).
 
„Oto przychodzę jak złodziej; szczęśliwy czuwający i strzegący swoich szat, by nie chodził nagi i by nie oglądano jego bezwstydu” (Ap 16,15 – tym razem nie jest to zdanie z wizji).
 
Dodatki z rękopisów
 
Pierwotne brzmienie Nowego Testamentu znamy ze starożytnych rękopisów. Niektóre rękopisy Ewangelii zawierają rozmaite dopiski. Przypuszczalnie było tak, że znając jakieś ciekawe zdanie Jezusa, przepisywacz dorzucał je do tekstu. Mogą to być wypowiedzi autentyczne. Najwięcej dostarcza ich rękopis oznaczany D („kodeks Bezy”). Pochodzi on z VI w., ale jest oparty na dużo wcześniejszych.
 
„Wy zaś starajcie się wzrosnąć z małego, a z większego się pomniejszyć” (po Mt 20,28).
 
„Tego samego dnia, ujrzawszy kogoś pracującego w szabat, powiedział mu: »Człowieku, jeśli wiesz, co czynisz, jesteś błogosławiony, jeśli zaś nie wiesz, podlegasz klątwie i naruszasz prawo«” (po Łk 6,4).
 
„Nie wiecie, jakiego jesteście ducha” (po Łk 9,55).
 
„Syn Człowieczy nie przyszedł bowiem, by pozbawić ludzi życia, lecz by je uratować” (po Łk 9,56).
 
„Ja bowiem przyszedłem między was nie jako ten, kto leży, ale jako ten, kto usługuje; a wy macie wzrastać w mojej służbie, jak ten, kto usługuje” (po Łk 22, 27).
 
Apokryfy
 
Powieściowe utwory na temat życia Jezusa i apostołów z założenia czerpały z Nowego Testamentu, ale dodając do niego mnóstwo fantazji. Powstawały po prawdziwych Ewangeliach, od II w. począwszy. Część świadomie fałszowała tradycję o Jezusie, po to mianowicie, by promować poglądy sekciarskie, a zwłaszcza gnostyckie. Co parę lat gazety robią z nich sensację. Danych wartościowych jest więc w apokryfach bardzo niewiele.
 
Pewnym wyjątkiem jest tzw. Ewangelia Tomasza. Jest to znaleziony w Egipcie koptyjski przekład utworu greckiego z II w. Ma charakter luźnego spisu ponad stu krótszych i dłuższych wypowiedzi Jezusa. Większość z nich to warianty relacji czterech Ewangelii. Niektóre to przeróbki gnostyckie. Kilka jednak można uznać za prawdziwe słowa Jezusa. Część z nich znana jest też z cytatów u autorów starożytnych i z innych papirusów.
 
„Człowiek podobny jest do rozumnego rybaka. Gdy ten zarzucił swoją sieć w morze, wyciągnął mnóstwo małych ryb. Wśród nich znalazł rozumny rybak dużą, ładną rybę. Wyrzucił wszystkie małe ryby do morza, bez trudu wybierając dużą rybę” (Ewangelia Tomasza 8; ryba przedstawia zapewne królestwo Boże).
 
„Lekarz nie leczy tych, którzy go znają” (Ewangelia Tomasza 31; uzupełnienie do Mk 6,4).
 
„Bądźcie przechodniami” (Ewangelia Tomasza 42).
 
„Rozłupcie drzewo, a ja tam jestem; podnieście kamień, a znajdziecie mnie tam” (Ewangelia Tomasza 77).
 
„Kto jest blisko mnie, jest blisko ognia, a kto jest daleko ode mnie, jest daleko od królestwa” (Ewangelia Tomasza 82).
 
„Jeśli macie pieniądze, nie pożyczajcie ich na procent, lecz dajcie temu, od którego nie dostaniecie ich z powrotem” (Ewangelia Tomasza 95).
 
„Biada im, faryzeuszom, podobni są do psa leżącego w bydlęcym żłobie, co ani nie je, ani bydłu jeść nie daje” (Ewangelia Tomasza 102).
 
„Królestwo Ojca rozszerza się na ziemi, a ludzie go nie widzą” (Ewangelia Tomasza 113).
 
„A weselcie się tylko wtedy, gdy na swojego brata patrzycie z miłością” (Ewangelia Hebrajczyków, cytat u św. Hieronima, w komentarzu do Ef 5,4).
 
„Nawet u proroków, po tym, jak zostali namaszczeni Duchem Świętym, znalazło się słowo grzeszne” (Ewangelia Nazarejczyków, u św. Hieronima, Przeciw Pelagiuszowi 3,2).
 
„Sam da wam odzienie wasze” (papirus Oxyrhynchos 655, dodatek do pokrewnych tekstów z Mt 6,25-34).
 
„Kto dziś jest daleko, jutro może być blisko was” (papirus Oxyrhynchos 1224, dodatek do Mk 9,40).
 
„Ci, którzy byli ze mną, nie zrozumieli mnie” (Dzieje Piotra 10).
 
Inne utwory
 
W utworach chrześcijańskich z II-III w. szansa na znalezienie autentycznego zdania Jezusa przechowanego przez tradycję ustną jest oczywiście większa niż u późniejszych. Takie przede wszystkim cytuję.
 
„Niech twoja jałmużna przesiąknie potem twoich rąk, zanim będziesz wiedział, komu ją dać” (Didache 1,6; por. Syr 12,1-7).
 
„Będą rozdarcia i stronnictwa” (św. Justyn, Dialog z Żydem Tryfonem 35,3; po grecku brzmi to: Esontai schismata kai haireseis, co dało potem terminy „schizma” i „herezja” w języku kościelnym).
 
„Jak was zastanę, tak was osądzę” (św. Justyn, Dialog z Żydem Tryfonem 47,5; wersja z liturgicznej tradycji syryjskiej: „Jak was zastaną, tak was zabiorą”, może być wcześniejsza).
 
„Bądźcie biegłymi bankierami” (św. Klemens Aleksandryjski, Kobierce 1,177,2; autor wyjaśnia kilkakrotnie, że chodzi o umiejętność odróżniania monet prawdziwych od fałszywych, a więc prawdy i dobra od fałszu i zła).
 
„Proście o wielkie, a małe zostaną wam dołożone” (św. Klemens Aleksandryjski, Kobierce 5,158,2; por. Mt 6,33; Łk 12,31).
 
„Kto nie został wystawiony na próbę, nie osiągnie królestwa niebieskiego” (Tertulian, O chrzcie 20, 2; autor podaje, że to zdanie znalazł w Ewangelii, w opisie modlitwy w Ogrójcu).
 
„Nie posiadajcie niczego na ziemi” (św. Efrem, Testamentum).
 
„Kiedy upadniesz, wstań, a uratujesz się” (z liturgii greckiej).
 
„Nie przyszedłem, by ująć z Prawa Mojżesza, lecz by dodać do Prawa Mojżesza” (Talmud babiloński, traktat Szabat 116ab).
 
Michał Wojciechowski
Idziemy nr 25 (559), 19 czerwca 2016 r.
 
fot. Unsplash Starry-sky
Pixabay (cc) 
 
Zobacz także
Elżbieta Marek

Widać, że nie da się pogodzić roli świątyni jako domu modlitwy z „jaskinią zbójców”. Reakcja Jezusa na to, co robiono, była gwałtowna i jednoznaczna. Miejscem handlu za czasów Jezusa był duży, zewnętrzny dziedziniec pogan. Izrael, czyniąc tu miejsce handlu, zdradził swoją uniwersalną misję – uniemożliwiał zbliżenie się do Boga nie – Żydom. Jezus pragnie, by Jego dom – Kościół był domem modlitwy dla wszystkich narodów...

 
Piotr Rostworowski OSB

Ponieważ modlitwa nie jest tylko sprawą łaski Bożej, ale i sprawą ludzkiego działania, trzeba się w nią wdrażać przez pewne ćwiczenia wprowadzające. Pewne metody elementarne każdemu są potrzebne, ale nie wszyscy takich samych pomocy potrzebują. Do takich metod elementarnych wprowadzających w świat modlitwy należy czytanie duchowne, modlitwa ustna, rozmyślanie, wraz z całą gamą różnych metod i systemów rozbudowanych przez wieki.

 
Elżbieta Marek

Tylko Jezus rozumie nas dogłębnie. Tylko On nas zbawia. Tylko On kocha nas tak prawdziwie, bezinteresownie, dlatego pomaga nam w tym, abyśmy mieli jasny umysł dostrzegający prawdę i fałsz, dobro i zło. Jezus pragnie, abyśmy byli autentyczni – tacy na zewnątrz jacy jesteśmy wewnątrz. Zachęca do nawracania się, do ciągłej przemiany, mówiąc, że ludzie chętniej posłuchają tego, który swoimi czynami pokaże, że jest zdolny zrobić to, czego naucza innych. Przecież żaden niewidomy nie może prowadzić drugiego niewidomego.

 

___________________

 reklama
Działanie dobrych i złych duchów
Działanie dobrych i złych duchów
Krzysztof Wons SDS