12 sierpnia 1484 r. zmarł Francesco della Rovere, włoski franciszkanin, znany światu jako papież Sykstus IV. Postać kontrowersyjna, z jednej strony mocno krytykowana za nepotyzm, z drugiej – ceniona z wiedzę teologiczną i poparcie dla rozwoju sztuki. Poznajcie jego historię.

Urodził się w 1414 r. w Cella Ligura koło Albisola w Republice Genui. Pochodził z ubogiej rodziny. Kiedy miał 9 lat, matka wysłała go do franciszkanów w Savona, aby tam się uczył. Wkrótce potem wstąpił do zakonu i kontynuował studia na uniwersytetach w Pawii, Bolonii i Padwie, uzyskując doktoraty z filozofii i teologii oraz przyjmując święcenia kapłańskie. W 1460 r. wybrano go na prowincjała w Ligurii. Dwa lata później wziął udział w debacie z dominikanami na temat Krwi Chrystusa w obecności papieża Piusa II, dzięki czemu zyskał sławę wybitnego teologa. W 1463 został prokuratorem generalnym zakonu w Rzymie i wikariuszem generalnym dla całych Włoch, a rok później kapituła generalna w Perugii wybrała go na generała franciszkanów.

Jako minister generalny popierał reformy w zakonie i przeprowadzał regularne wizytacje domów zakonnych. Jego reputacja jako teologa i reformatora o nieskazitelnych obyczajach i głębokiej pobożności została doceniona przez greckiego kardynała Bessariona, protektora zakonu franciszkanów w Kurii Rzymskiej, który rekomendował go do nominacji kardynalskiej.

W roku 1467 został mianowany kardynałem, pełniąc jednocześnie funkcję generała do roku 1469. Następnie osiadł w Rzymie, poświęcając się głównie pisaniu traktatów teologicznych m.in. na temat Krwi Chrystusa oraz Niepokalanego Poczęcia Maryi. 9 sierpnia 1471 r. został wybrany na następcę Pawła II i przybrał imię Sykstus IV. Zaraz po wyborze podpisał tzw. „kapitulację wyborczą”, w której zobowiązał się do zwołania soboru i ukrócenia nepotyzmu.

W pierwszych latach pontyfikatu Sykstus IV rozesłał po Europie legatów wzywających władców do podjęcia walki z Turkami. W roku 1472 wysłał na Morze Śródziemne flotę papieską, która odniosła kilka spektakularnych zwycięstw nad muzułmanami, ale kolejna ekspedycja w następnym roku zakończyła się niepowodzeniem i od tej pory krucjaty papieża nie były kontynuowane.

Jednym z najmocniej krytykowanych aspektów pontyfikatu Sykstusa IV był nepotyzm, do którego zwalczania się zobowiązał, a który… praktykował na skalę niespotykaną od czasów niewoli awiniońskiej. Aż sześciu swoich krewnych wprowadził do Kolegium Kardynałów, nadając im szereg lukratywnych posad: dwóch siostrzeńców, bratanka (przyszły papież Juliusz II), syna siostrzenicy i dwóch dalszych krewnych. Kilku innych duchownych z jego rodziny wprawdzie nie zostało kardynałami, ale również otrzymało intratne pozycje. Sykstus IV zapewnił także dobre pozycje wielu świeckim członkom swojej rodziny.

Nepotyzm Sykstusa IV był powszechnie krytykowany, tym bardziej, że większość z promowanych przez niego ludzi okazała się niegodna powierzonych im zaszczytów. O niepopularności nepotów Sykstusa IV świadczy fakt, iż po śmierci papieża wybuchła rewolta przeciwko nim i ich stronnikom.

W roku 1473 rozpoczął się wielki konflikt papieża z władającymi Florencją i prawie całą Toskanią Medyceuszami. Doszło nawet do spisku, na skutek którego zginął jeden z Medyceuszy. Jeden ze schwytanych zamachowców zeznał, że papież wiedział o spisku i poparł go, z zastrzeżeniem jedynie, by nie doszło do rozlewu krwi. Zeznania te zostały niezwłocznie opublikowane, przynosząc duże szkody reputacji papieża. Obecny wówczas we Florencji dalszy krewny papieża, młody kardynał Raffaele Riario, który nic nie wiedział o spisku, został aresztowany przez Medyceuszy. W odpowiedzi Sykstus IV ekskomunikował władze Florencji, obłożył miasto interdyktem i wypowiedział (wraz z królem Neapolu) mu wojnę.

Wojna z Florencją trwała dwa lata i zakończyła się dopiero wskutek ataku tureckiego na południe Włoch. W rezultacie cała awantura z Medyceuszami nie przyniosła papiestwu żadnych korzyści, za to poważnie nadszarpnęła jego prestiż i zasoby finansowe. Pod koniec tego konfliktu Sykstus IV zawarł z władzami kilku kantonów szwajcarskich umowę o stałej rekrutacji ochotników do armii papieskiej, dając początek Gwardii Szwajcarskiej (formalnie ukonstytuowała się ona w 1506 roku).

Jeszcze kilka porażek poniósł Sykstus IV przez swoje decyzje polityczne i próby umieszczania krewnych, na intratnych pozycjach. Jego atak na Ferrarę przerodził się w wojnę ogólnowłoską, a Państwo Kościelne zostało najechane.

Pontyfikat Sykstusa IV był zdominowany przez sprawy świeckie, co nie znaczy, że nie był on człowiekiem bardzo pobożnym. W roku 1475 przewodniczył uroczystym obchodom roku jubileuszowego, który przyciągnął do Rzymu tłumy pielgrzymów, propagował kult maryjny, w roku 1476 konstytucją „Cum praeexcelsa” ustanowił na dzień 8 grudnia święto Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Ufundował w Rzymie nowe kościoły S. Maria della Pace i S. Maria del Popolo, a w roku 1482 kanonizował Bonawenturę z Bagnoregio.

Z Sykstusem IV wiążą się także początki hiszpańskiej inkwizycji. 1 listopada 1478 r. na prośbę Ferdynanda Aragońskiego i Izabeli Kastylijskiej udzielił im prawa do nominowania inkwizytorów w Andaluzji w celu rozstrzygania podejrzeń o fałszywe nawrócenia hiszpańskich Żydów. Kiedy zaczęły mnożyć się nadużycia ze strony inkwizytorów, Sykstus IV w kilku bullach protestował przeciwko nim, jednak jego działania w tej mierze cechowała duża niekonsekwencja. W ciągu kilku lat Inkwizycja hiszpańska stała się niemal całkowicie niezależna od Stolicy Apostolskiej.

Niewątpliwie pozytywną stroną pontyfikatu Sykstusa IV, co przyznawali nawet jego wrogowie, był mecenat, jaki sprawował nad artystami i uczonymi oraz jego troska o miasto Rzym. Z jego inicjatywy do Rzymu przybyli wybitni malarze, rzeźbiarze, architekci i muzycy: Sandro Botticelli, Pietro Perugino, Antonio del Pollaiolo i Melozzo da Forli. Sykstus IV zmienił Rzym w prawdziwe miasto renesansowe.

Ufundował m.in. Kaplicę Sykstyńską, most Ponte Sisto i szpital S. Spirito. Z jego inicjatywy powstała Via Sisto, czyli droga prowadząca z Zamku św. Anioła do Bazyliki Watykańskiej. Popierał także rozwój Biblioteki Watykańskiej. Krótko po swoim wyborze zebrał kolekcję antycznych dzieł sztuki i udostępnił ją mieszkańcom Rzymu, dając początek Muzeum Kapitolińskiemu. Zezwolił także lekarzom na dokonywanie sekcji zwłok, choć za każdym razem wymagało to zgody miejscowego biskupa i dotyczyło jedynie ciał niezidentyfikowanych osób oraz skazańców.

Sykstus IV zmarł w wieku 70 lat. Pochowano go we franciszkańskim habicie w Bazylice Watykańskiej.

franciszkanie.pl