Można mówić o systemie wychowawczym, stworzonym przez Marcelinę Darowską (1827-1911), założycielkę Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (Niepokalanki). W czasie kiedy Darowska go wypracowywała, był on nowatorski i plasował się na pozycji przeciwstawnej do systemu nakazowo-represyjnego, powszechnie stosowanego jeszcze w XIX wieku.

Cechy i wartości systemu wychowawczego Marceliny Darowskiej

1. Darowska stawiała zdecydowanie samodzielne myślenie nad pamięciową wiedzę. Szkoła powinna nauczyć dzieci myśleć, a ucząc myśleć - wychowywać ludzi zdolnych do wydawania przemyślanych sądów, do wartościowania, świadomego kształtowania swojej drogi życiowej, swego środowiska, rodziny, otoczenia.

2. Znaczącym elementem w systemie wychowawczym Darowskiej jest zasada indywidualizacji. Każde dziecko jest podmiotem wychowania, każde wymaga właściwego sobie postępowania, indywidualizacji celów, metod i środków wychowawczych. Wychowanie nie może być masowe. Dlatego Darowska była zwolenniczką tworzenia małych grup wychowawczych.

Wymienione cechy: uczenie myślenia oraz traktowanie ucznia jako podmiotu, czynią myśl wychowawczą Marceliny Darowskiej, zbieżną z kluczowymi postulatami reformowanej oświaty, aktualną również i dziś.

3. Inne cechy albo wartości, które niżej zostaną wspomniane, wyrastają przede wszystkim z wiary chrześcijańskiej. Należą do nich relacje, które winny znamionować wychowawców i uczniów. Relacje te muszą charakteryzować się prawdą, uczciwością, bezinteresownością, dalekowzrocznością, cierpliwością i przede wszystkim miłością oraz rodzinnością. Stosunek rodzinny między wychowawcą i wychowankiem to konsekwentne wymagania, ale także wzajemne przywiązanie, ciepło, poczucie bezpieczeństwa i szczęśliwe dzieciństwo, które stanie się swego rodzaju posagiem na przyszłe dorosłe życie.

Wymienione wyżej wartości czynią system wychowawczy Darowskiej zbieżnym z postulatami współczesnej szkoły katolickiej.

System Darowskiej - z pozycji jednoczącej się Europy

System wychowawczy Darowskiej współgra z procesem jednoczenia się współczesnej Europy. Przede wszystkim stawia pytanie o miejsce narodów i ojczyzn w zjednoczonej Europie.

Darowska widzi naród i ojczyznę jako podstawową wartość. Bóg nas stworzył Polakami. To nakłada na człowieka określone obowiązki, których świadomość powinna towarzyszyć mu od najmłodszych lat. Za nadrzędne zadanie wychowawcze uważała wpajanie wychowankom poczucia tożsamości narodowej i uczenie patriotyzmu, rozumianego jako identyfikowanie się z chrześcijańskimi i humanistycznymi korzeniami narodu, jego najszlachetniejszymi tradycjami.

Darowska wysoko ceniła język polski, odnajdując w nim dar Boży i zwierciadło ducha narodu. W szkołach przez siebie zakładanych uczyniła język polski najważniejszym, po religii, przedmiotem. Było to działanie nowatorskie, zważywszy, że w jej czasach wykłady w zakładach i na pensjach odbywały się w językach obcych.

Naród i ojczyzna w ujęciu Marceliny Darowskiej nie mają nic wspólnego z jakimkolwiek nacjonalizmem ani też nie są przejawem postawy, którą należałoby zaliczyć do przeszłości. Również w tym punkcie jest aktualna, zbieżna z postawami ludzi, którzy najszerzej i najgłębiej rozumieją tworzywo jednoczącej się Europy. Współgra w swoim widzeniu narodu i ojczyzny z ideami pionierów zjednoczenia Europy (R. Schuman, A de Gasperi, K. Adenauer). Jest zbieżna z postulatami, jakie formułuje Papież Jan Paweł II: Nową jedność Europy, jeżeli chcemy, by była ona trwała, winniśmy budować na tych duchowych wartościach, które ją kiedyś ukształtowały, z uwzględnieniem bogactwa i różnorodności kultur i tradycji poszczególnych narodów. (Przemówienie w Parlamencie 11.06.1999 r.)

Darowska mówi o prowadzeniu szkół przez nią zakładanych w różnych państwach, dla dziewcząt różnej narodowości, z całkowitym poszanowaniem każdej narodowości. Trzeba Polki wychowywać na Polki, Niemki na Niemki, a Francuzki na Francuzki.

W szkołach Marceliny Darowskiej uczono w języku polskim, uczono pięknej, poprawnej polszczyzny, wymagając równocześnie wysokiego poziomu umiejętności w posługiwaniu się językami obcymi, aby wychowankom wprowadzającym język polski do swoich środowisk nie zarzucano, że dlatego to robią, bo nie znają francuskiego, czy niemieckiego, lecz aby było widoczne, że znają wartość własnego ojczystego języka.

Rodzimy i równocześnie uniwersalny system

System wychowawczy Darowskiej wyrósł z potrzeb narodu polskiego. W okresie zaborów i zniewolenia Polski Darowska, człowiek o wielkiej wrażliwości patriotycznej, szukała, jak wielu Polaków, drogi zmartwychwstania i odrodzenia Narodu. Dostrzegła tę drogę w odradzaniu kobiety, jako żony, matki i obywatelki kraju. Przez odrodzenie kobiety widziała odrodzenie rodziny, a przez rodzinę odrodzenie narodu i świata. Promocja kobiety i rodziny stanowiła myśl wiodącą w całym czynie apostolskim Darowskiej. Dlatego szkoły przez nią zakładane były przeznaczone dla dziewcząt.

Cechy rodzime i partykularne nie zacieśniają systemu wychowawczego Darowskiej do narodu polskiego, czy jedynie do kategorii dziewcząt. System Darowskiej jest uniwersalny, ponadczasowy. Oparty bowiem na studium czy raczej intuicji natury człowieka, widzianej w procesie jej rozwoju; ostatecznie wyprowadzony jest z wiary w Boga, Stwórcę człowieka. Pierwsza zasada systemu Marceliny Darowskiej wyraża się w słowach: Bóg wszystkim - przez wszystko do Boga. Bóg więc uznany jest za nadrzędny cel, a wszystko, czego człowiek doświadcza: jego talenty i uposażenia, temperament i osobowość, jego sytuacja życiowa i pozycja społeczna - to indywidualna droga do Niego. Zadaniem mądrego wychowawcy jest rozpoznać charakter tej osobistej drogi rozwoju - drogi do Boga - każdego wychowanka i wskazać mu właściwy kierunek.

System wychowawczy Darowskiej - równie dobrze jak dziewczętom - może służyć chłopcom. Okazał się bardzo dobry w poszukiwaniu dróg odrodzenia w narodzie polskim, ale z tym samym powodzeniem może być stosowany winnym społeczeństwie. Jego uniwersalność i ponadczasowość stanowi też wytłumaczenie, dlaczego Darowska wyprzedzała własną epokę, przedstawiała myśl nowatorską, dziś już aktualną, zbieżną z najbardziej istotnymi tendencjami rozwoju szkoły.

Elementy systemu w homilii papieskiej (Msza Święta beatyfikacyjna)

Jan Paweł II w homilii, wygłoszonej podczas Mszy św. beatyfikacyjnej (06.10.1996 roku), dostrzega elementy zarysowanego wyżej systemu wychowawczego bł. Marceliny. Umieszcza je w kontekście programu jej apostolskiej działalności, zrodzonego w ciszy rozmodlonego serca. Program ten wyrażał się w szerzeniu Królestwa Bożego w duszach ludzkich i wprowadzaniu go w świat. Mozolne dzieło budowy Królestwa Chrystusowego prowadziła wielkodusznie ze wspólnotą niepokalańską, zwracając szczególna uwagę na religijną formację młodego pokolenia, zwłaszcza dziewcząt, na rozwój katechizacji i pracę wychowawczą.

bp Stanisław Napierała
Katecheta 3/2000