Wychowanie człowieka zawsze opiera się na jakiejś teorii - niezależnie od tego, czy ją sobie uświadamiamy, czy nie. Często przenosimy na nasze dzieci wzorce, według których sami byliśmy wychowywani, często kierujemy się intuicją, często też wydaje się nam, że działamy poza wszelkimi teoriami, a w rzeczywistości bezwiednie podporządkujemy się różnym teoretykom wychowania, z którymi mamy do czynienia głównie poprzez media. 

 

 

Nie ma też równouprawnionych koncepcji pedagogicznych. Nie wszystkie nowinki pedagogiczne dobrze służą nauczycielom i rodzicom w procesie wychowania, dotyczy to przede wszystkim sfery uczuciowo-emocjonalnej. W przedziale wiekowym 13-16 lat cechuje ją szczególna intensywność i dramatyzm przeżywania. Wyjątkowo trudno jest nad tą burzą uczuciową zapanować. Dla wychowawców jest to czas wzmożonego wysiłku, polegającego na właściwym ukierunkowaniu tego olbrzymiego potencjału psychicznego.

 

Gdzie możemy uzyskać wsparcie i rzetelną pomoc? Czego powinniśmy unikać, pomimo pozorów nowoczesności i atrakcyjności?

 

Z pomocą przychodzą uznane, niekwestionowane autorytety moralne. Jan Paweł II wyraźnie określa istotę wychowania: "W wychowaniu chodzi właśnie o to, aby człowiek bardziej był człowiekiem... " Do samych młodych ludzi kieruje wezwanie: "Musicie od siebie wymagać, nawet gdyby inni od was nie wymagali". W dziedzinie uczuć oznacza to panowanie nad całą sferą wrażeń, emocji, doznań, pragnień, żądz, zmysłowych poruszeń, zachcianek, upodobań.

 

Ostatnio jednak lansuje się teorię głoszącą, że człowiek musi być autentyczny, naturalny, bez zahamowań. Ideałem wychowawczym jest więc nieskrępowana, samoakceptująca ekspresja własnych zachowań. W osiągnięciu tego ideału mają pomóc tak zwane treningi asertywności, polegające na wyzwoleniu wszystkich uczuć obecnych w życiu człowieka, na bezwarunkowym akceptowaniu samego siebie w każdej sytuacji życiowej. O ile założenie o konieczności rozpoznawania uczuć, poznawanie siebie nie budzi zastrzeżeń, o tyle metoda asertywności napawa uzasadnionym niepokojem. Wyrasta z naturalistycznej koncepcji człowieka Jana Jakuba Rousseau, francuskiego myśliciela z XVIII w., który twierdził, że człowiek rodzi się doskonały i dobry z natury (teoria dobrego dzikusa) i zostaje zdeprawowany przez kulturę i cywilizację. Stąd też należy uwolnić ową pierwotną naturalną doskonałość. Ideowym podłożem teorii asertywności są tzw. prawa człowieka sformułowane przez Herberta Fersterheima, które w szczególności oznaczają: mam prawo wyrażać siebie; mam prawo chcieć tego, czego chcę; mam prawo do radości i przyjemności; mam prawo być taki, jaki jestem; mam prawo przeżywać złość; mam prawo wyrażać gniew. Jeśli uświadomimy sobie, że termin "asertywność" pochodzi od łac. asertio (nazwanie, przyjęcie, uznanie), to możemy sprowadzić teorię asertywności do następujących twierdzeń: akceptuję siebie takiego, jaki jestem; uznaję w sobie to, co w sobie zastałem; mam prawo przeżywać tak, jak przeżywam.

 

W życiu codziennym jednak nie zawsze tak postępujemy. Nie trzeba być psychologiem, by zauważyć, że teoria ta zaleca postawy egoistyczne i hedonistyczne pod pozorem wyzwolenia w człowieku tzw. autentyzmu, że prowadzi do zniewolenia przez własne uczucia. Zwolennicy treningów asertywności dążą do zatarcia naturalnej różnicy, jaka istnieje pomiędzy świadomością przeżywania przez nas czegoś, a świadomością sposobu przeżywania i wyrażania tego czegoś. W konsekwencji eliminują z życia człowieka całą sferę powinności i możliwości, uniemożliwiając dojrzewanie do pełni człowieczeństwa, do osobowej aktualizacji. Teoria asertywności utrwala fałszywe w naszej kulturze przekonanie, że człowiek jest zwolniony z obowiązku kierowania swoimi uczuciami. Taki pogląd każe widzieć w człowieku bardziej zwierzę niż osobę, instynktowną a nie świadomie ukierunkowaną ekspresję uczuciowości.