W ikonografii św. Andrzej przedstawiany jest jako starszy mężczyzna o gęstych, siwych włosach i krzaczastej, krótkiej brodzie, w charakterystycznym dla apostołów długim płaszczu. Czasami ukazywany jest też jako rybak w krótkiej tunice. Atrybutami Świętego są: księga, ryba, sieć i jego symbol – krzyż św. Andrzeja w kształcie litery X. Na takim właśnie krzyżu poniósł śmierć męczeńską za wiarę w Chrystusa.

 
X to pierwsza litera słowa „Chrystus” w języku greckim od Χριστός, 'Christos' (Pomazaniec). Ewangelie nazywają go Pierwszym Powołanym (Protokletos). W języku starocerkiewnosłowiańskim nosi miano: Apostoł Andrej Pierwozwanny. To właśnie jego pierwszego Chrystus wezwał, aby zostawił swoją barkę na brzegu i rozpoczął nowy łów – wraz z Nim.

Andrzej pochodził z Betsaidy nad Jeziorem Galilejskim, ale mieszkał w Kafarnaum, w domu teściowej swego starszego brata – św. Piotra. Obaj byli rybakami. Początkowo Andrzej został uczniem Jana Chrzciciela. Pod jego wpływem poszedł za Chrystusem, gdy Ten przyjmował chrzest w Jordanie. Andrzej nie tylko sam przystąpił do Chrystusa, ale przyprowadził do Niego także swojego brata.

Apostołowie Andrzej, Jan i Piotr nie od razu na stałe pozostali ze swoim Mistrzem. Po pierwszym spotkaniu na brzegu Jordanu wrócili do dawnych zajęć w Galilei. Tam Chrystus wezwał ich po raz drugi i odtąd byli z Nim aż do Jego śmierci, Zmartwychwstania i Wniebowstąpienia. Potem Andrzej apostołował w okolicach Morza Czarnego, w Grecji. W Achai głosił naukę Chrystusa, uzdrawiał chorych, dokonywał wielu cudów: wyzwalał opętanych, a nawet wskrzeszał umarłych. Po przybyciu do miasta Patras został aresztowany przez namiestnika rzymskiego i skazany na śmierć krzyżową. Tradycja podaje, że wyrok wykonano 30 listopada ok. 65 r.

Apokryfy przekazują, iż Andrzej z wielką radością przyjął informacje, że umrze taką samą śmiercią jak Chrystus. Przybywszy na miejsce kaźni wykrzyknął – jak zapisano – wielkim głosem – „Witaj Krzyżu! Uświęcony przez Ciało Chrystusa i ozdobiony przez Jego członki niby perły. Zanim Pana wzniesiono na Tobie, budziłeś bojaźń ludzką. Ale teraz, źródło niebieskiej miłości, stałeś się upragniony. Ci, którzy wierzą, znają radość, jaką Ty zawierasz. Idę ku Tobie spokojny i radosny. O dobry Krzyżu […] weźmij mnie i zwróć mnie Mistrzowi mojemu”.

Legendy wspominają, że świadkami ukrzyżowania św. Andrzeja było 1200 osób. Wszyscy obecni widzieli niezwykłą jasność, którą rozbłysło ciało ukrzyżowanego Apostoła. Światło wprost oślepiało patrzących. Świętego pochowano w Patras. Potem jego relikwie powędrowały do Konstantynopola, Neapolu, Rzymu, aż wreszcie papież Paweł VI nakazał zwrócić je kościołowi w Patras.

Św. Andrzej jest m.in. patronem małżeństw, podróżujących, rybaków, rycerzy. Jego imię nosi 32 świętych i 22 błogosławionych kościoła katolickiego. Wielką czcią otaczają go również wyznawcy prawosławia.

W ciągu wieków ustanowione zostały 3 zakony pod jego wezwaniem: Córki Krzyża św. Andrzeja (posługujące chorym oraz ubogim), Siostry Opatrzności od św. Andrzeja, których celem jest opieka nad chorymi oraz Zakon św. Andrzeja.

Pierwszy kościół ku czci Świętego wystawiono w Konstantynopolu w 357 r. Najdawniejszy jego wizerunek pochodzi z V w. i znajduje się na mozaice bazyliki św. Apolinarego w Rawennie.

W Polsce kult św. Andrzeja jest bardzo żywy. Ku jego czci wystawiono w naszej ojczyźnie 121 kaplic i kościołów. Najstarszy z nich to należący do sióstr klarysek kościół romański znajdujący się w Krakowie przy ul. Grodzkiej.

Imię Apostoła należy do najczęściej spotykanych w Polsce. Noszą je zarówno starsi panowie, jak i mali chłopcy. Ma to swoje odbicie w naszej literaturze pięknej – wystarczy przypomnieć choćby znanego z Trylogii Andrzeja Kmicica czy Andrzeja Radka z „Syzyfowych prac”. Jego imię używane jest też w ludowej, pełniącej rolę zdrobnienia, formie: Jędrzej. W Polsce jest ponad 60 miejscowości, które zapożyczyły swoją nazwę od imienia św. Andrzeja.

Jako ciekawostkę dodam, że istnieje jego żeńska forma – Andrzeja, w języku staropolskim: Ondrzeja. Jednak nie cieszy się ona popularnością i osobiście nigdy nie spotkałam kobiety o takim imieniu.

Św. Andrzej jest też patronem zakochanych i stąd właśnie pochodzi zwyczaj kierowania do niego próśb i modlitw o szybkie małżeństwo, a także wróżby andrzejkowe w wigilię jego święta.

Mariola Wiertek

franciszkanie.pl