Uczestnictwo w niedzielnej Mszy Świętej dla pierwszych chrześcijan było czymś naturalnym i wynikało z potrzeby serca. Eucharystia stanowiła centrum życia pierwszych wspólnot i istotę świętowania niedzieli. W relacji Dziejów Apostolskich (20,7) czytamy, że uczniowie Chrystusa w pierwszym dniu po szabacie zbierali się „na łamanie chleba”. O potrzebie kontynuowania takiej praktyki przypomina List do Hebrajczyków: „Nie opuszczajmy naszych wspólnych zebrań, jak się to stało zwyczajem niektórych, ale zachęcajmy się nawzajem […]” (Hbr 10,25). Nauka Dwunastu Apostołów (Didache 14,1) również zawiera zachętę: „W dzień Pański zgromadzajcie się, łamcie chleb i czyńcie dzięki […]”. Dla uczniów Chrystusa było oczywiste, że w niedzielę nie może nikogo zabraknąć przy stole Pańskim. Męczeńska śmierć, poniesiona za udział w Eucharystii, stanowi piękne świadectwem, że w pierwszych wiekach chrześcijaństwa nie było potrzebne formułowanie specjalnego nakazu odnośnie do uczestnictwa w niedzielnej Mszy Świętej. W 304 roku w Abitenie na śmierć zostało skazanych czterdziestu dziewięciu chrześcijan właśnie za to, że gromadzili się na niedzielnej Eucharystii. Lektor Emeritus, świadomy grożącego mu wyroku śmierci, wobec prokonsula Anulinusa złożył wyznanie: „Nie możemy żyć bez sprawowania celebry dnia Pańskiego”. Podobnie Wiktoria, zapytana o powody złamania zakazu uczestnictwa w Eucharystii, zdecydowanie odpowiedziała: „Uczestniczyłam w zgromadzeniu, ponieważ jestem chrześcijanką”. Uczestnictwo w niedzielnej Mszy Świętej świadczyło o przynależności do Chrystusa i wspólnoty Jego uczniów. Sprawujący Eucharystię pamiętali również o tych, którzy nie mogli w niej uczestniczyć, przynosząc Komunię Świętą chorym, osobom starszym, uwięzionym za wiarę.

 

Kościół w pierwszych wiekach przypominał o uczestnictwie w niedzielnej Mszy Świętej jako duchowej potrzebie. Dopiero później, w obliczu zobojętnienia lub zaniedbań niektórych wiernych, zaczął jednoznacznie nauczać o obowiązku uczestnictwa w niedzielnej Mszy Świętej i wydawać w tej sprawie stosowne przepisy kanoniczne. Między innymi na synodzie w Elwirze (300 r.) wskazano na ścisły związek uczestnictwa w niedzielnej Eucharystii z przynależnością do społeczności wiernych. W kanonie 21. tegoż synodu zapisano: „Jeśli ktoś w mieście przez trzy niedziele nie przyjdzie do kościoła, niech na pewien czas zostanie poza [społecznością wiernych], aby było wiadomo, że został ukarany”. Zaczęły pojawiać się również problemy dotyczące sposobu uczestnictwa w niedzielnej Mszy Świętej. Dlatego synod w Agde (506 r.) upomina: „W niedzielę wierni powinni brać udział w całej Mszy Świętej, nie odważając się wychodzić z kościoła przed błogosławieństwem kapłana”.

 

Pierwsze zapisy dotyczące przykazań kościelnych, w tym również uczestnictwa we Mszy Świętej w niedzielę i święta, odnaleziono w pismach św. Antonima z 1477 roku. Analogicznie przepis o obowiązku „wysłuchania Mszy” zamieszczono w Małym Katechizmie Piotra Kaniego z 1556 roku, na którym wzorowano się także przy redakcji późniejszych katechizmów. O obowiązku „wysłuchana Mszy Świętej w niedzielę i święta nakazane” w formie wyraźnego przepisu prawa powszechnego po raz pierwszy napisano w kanonie 1248. Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 roku. Analizując historyczne kształtowanie się formuł przykazań kościelnych łatwo stwierdzić, że zawsze jednym z nich był nakaz uczestniczenia w niedzielnej Mszy Świętej.

 

Obecnie w Katechizmie Kościoła Katolickiego z 1992 roku (nr 2180) odnośnie do obowiązku świętowania niedzieli czytamy między innymi, że „przykazanie kościelne określa i precyzuje prawo Pańskie: «W niedzielę oraz w inne dni świąteczne nakazane wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy Świętej»”. Dosłownie został tutaj przywołany fragment kanonu 1247. obecnie obowiązującego Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 roku [odtąd: KPK]. Również w Kodeksie Kanonów Kościołów Wschodnich z 1990 roku [odtąd: KKKW] (kan. 881, § 1) umieszczono zapis: „Chrześcijanie są zobowiązani w niedziele i święta nakazane uczestniczyć w Boskiej Liturgii […]”. I dalej nauczanie Katechizmu (nr 2180) odwołuje się do rozstrzygnięć prawnych: „Nakazowi uczestniczenia we Mszy Świętej czyni zadość ten, kto bierze w niej udział, gdziekolwiek jest odprawiana w obrządku katolickim bądź w sam dzień świąteczny, bądź też wieczorem dnia poprzedzającego” (KPK, kan. 1248, § 1), co w KKKW (kan. 881, § 2) zostało zapisane: „Aby chrześcijanie mogli łatwiej wypełnić ten obowiązek, ustanawia się czas użyteczny, biegnący od nieszporów wigilii aż do zakończenia niedzieli lub święta nakazanego”.