Pomimo wątpliwości, co do genezy chorału gregoriańskiego, kiedy Kościół mówi, że muzyka liturgiczna musi odznaczać się charakterem sakralnym –świętością oraz doskonałością formy14, to za przykład i wzór stawia śpiew gregoriański, gdzie wszystkie te cechy spotykają się w najwyższym stopniu.15 Jednakże śpiew ten Kościół uznaje za własny śpiew liturgii rzymskiej16, jedyny, który odziedziczył po ojcach dawnych, którego z zazdrością strzegł przez długie wieki w swych księgach liturgicznych17 i nieustannie pielęgnuje jak swój cenny skarb. Pius X stwierdza nawet, że o tyle kompozycja jakaś dla kościoła przeznaczona jest świętsza i bardziej liturgiczna, o ile więcej w przebiegu swym, w natchnieniu i smaku zbliża się do melodii gregoriańskiej.18 W tym miejscu trzeba nadmienić, że możliwości badawcze nad śpiewami gregoriańskimi zostały niechcący bardzo ograniczone przez posoborowe odejście od języka łacińskiego w liturgii. Studenci, nawet alumni seminariów duchownych, nie znają łaciny w stopniu umożliwiającym im podjęcie studiów nad księgami chorałowymi. Dodatkowym utrudnieniem stał się nowy kształt obrzędów liturgicznych. Młodzi adepci nauki muszą dziś poznawać z literatury to, co było udziałem, w czym wychowało się starsze i średnie pokolenie muzykologów i muzyków kościelnych.19

 

Jak już wspomniano chorał gregoriański jest śpiewem, tzn. muzyką wokalną dostosowaną do słów. Oznacza to, że tekst jest najważniejszy. Melodie gregoriańskie nie istnieją same dla siebie, one są stworzone, aby uwypuklić tekst liturgiczny, z którym stoją w najściślejszym związku; melodia wytryska ze znaczenia słów.20 Dlatego, by zrozumieć muzykę chorału trzeba rozumieć słowa, melodia jest dla tekstu dźwiękową szatą - ubiera go i ozdabia.21 Jednocześnie śpiew gregoriański nie zmierza do wywoływania wrażeń, efektów, ale jest cały na usługi modlitwy, tj. poufnego stosunku duszy z Bogiem.22 Zwraca się on do wyższej części duszy, jego piękno, jego dostojność pochodzą stąd, że on nie zapożycza niczego (o ile możności) od świata zmysłów: przechodzi z konieczności przez nie, ale nie do nich się zwraca. Wszystko, co w naszej muzyce współczesnej, tak świeckiej jak pseudo - religijnej, jest mdłe, sentymentalne, romantyczne, zniewieściałe - jest starannie wykluczone z muzyki gregoriańskiej.23 Można powiedzieć zatem, że bogactwo tkwi w jego prostocie.

 

Należy także zaznaczyć, że śpiewy chorałowe są wtopione w liturgię i dlatego wykonywanie ich w oderwaniu od obrzędów, np. na estradzie koncertowej, wydaje się czymś mniej szczęśliwym, a nawet niewłaściwym.24 Chorał i liturgia to jedna organiczna, nierozerwalna całość; liturgia to element życiowy dla chorału gregoriańskiego, liturgia i chorał to dusza i ciało; jak ciało bez duszy istnieć nie może, tak zamiera chorał bez liturgii.25

 

Można więc dyskutować i spierać się na temat historii śpiewu gregoriańskiego, ale nie można mu odmówić kunsztu, artyzmu i unikalnej wartości. Chorał wniósł do muzyki liturgicznej i kościelnej bardzo wiele i prawdopodobnie już zawsze będzie stawiany kompozytorom i artystom za wzór, który wskazuje jak owa muzyka wyglądać ma i jakie cechy powinna posiadać. To upodobnienie staje się gwarancją jej wartości i otwiera drogę do zajęcia zaszczytnego miejsca w liturgii Kościoła.

 

2.Religijny śpiew ludowy - pieśni

 

Śpiew gregoriański posiada wszystkie cechy doskonałej muzyki liturgicznej jednakże stosowanie języka łacińskiego utrudnia odbiór i zrozumienie. Naturalna chęć wyrażania swoich uczuć względem Boga słowami we własnym języku, doprowadziła najpierw do prób tłumaczenia tekstów łacińskich na języki ojczyste, a z czasem - pod surową kontrolą Kościoła - zaczęto pisać nowe słowa oparte na Piśmie św., tekstach liturgicznych i tradycji. Z początku były one ozdabiane tradycyjnymi melodiami gregoriańskimi, później pod wpływem kultury ludowej komponowano nowe. Doprowadziło to do powstania religijnych śpiewów ludowych, popularnie zwanych dziś pieśniami. Praktyka pokazała, że zastosowanie pieśni i w ogóle języka ojczystego w liturgii, przyczyniło się do aktywnego i świadomego udziału wiernych w czynnościach liturgicznych. W publikacji z 1891 czytamy o pieśniach, że są to poezje duchowe w języku polskim, które mają charakter czysto kościelny, które mogą w skutek tego być śpiewane przez lud podczas nabożeństwa, odprawiającego się bądź to w kościele bądź po za kościołem, i które wreszcie zatwierdzone są lub cierpiane przez władzę duchowną.26 W pieśni zasadniczym elementem przeżycia religijnego jest treść, zaś muzycznego - rytm! Prostota i płynność wykonywanego śpiewu stanowią wielkie zalety wspólnej modlitwy.27 Tempo właściwe pieśniom zależy od wielu czynników, m.in. od wielkości kościoła, ich akustyki, liczby wiernych, charakteru pieśni, jednakże nigdy nie może ono być zbyt rozwlekłe ani zbyt szybkie, gdyż wtedy utwór traci swoje piękno. Wspólnemu wykonywaniu pieśni towarzyszyć powinien delikatny akompaniament organowy.28