Dnia 16 lipca Kościół czci w liturgii Najświętszą Maryję Pannę z Góry Karmel. Dzień ten nazywany jest często dniem Matki Bożej Szkaplerznej, gdyż bezpośrednio wiąże się z nabożeństwem szkaplerza. W ramach przygotowania do tego pięknego dnia zapraszamy do lektury tekstu Marioli Wiertek o tym, dlaczego Maryję nazywa się Gwiazdą i czym jest szkaplerz.

 

Miriam z Nazaretu, skromna żydowska dziewczyna wybrana i wywyższona przez Boga, od  momentu powstania Kościoła jest kochana i wielbiona przez ludzi. Każdy naród nazywa ją „po swojemu”: Myrjam, Miriam, Maria, Madonna, Maryja, Matuchna, Bogarodzica, Przenajświętsza Panna, Notre Dame… To Matka Boża o wielu twarzach i wizerunkach; wzywa się Ją jako Matkę Bolesną, Pomocy Nieustającej, Królową Aniołów… Od dawna jest czczona na całym świecie jako Gwiazda Morza  – Stella Maris. Morze jest niejako wpisane w Jej imię Myrjam. Jam w języku aramejskim oznacza morze, zaś całe imię można odczytać jako „gorzkie morze” lub „morze goryczy”. To znaczenie wyraźnie nawiązuje do określenia Mater Dolorosa – Matka Boża Bolesna.

 

Miriam od samego początku była Gwiazdą, ale zupełnie inną, niż rozumie to współczesny świat  – jaśniała Cała Piękna (Tota Pulchra) i to właśnie Ją Bóg wybrał na matkę Swojego Syna. Jezus, umierając na krzyżu, powierzył ją najwierniejszemu z uczniów słowami: „Oto matka twoja”, czyniąc Maryję zarazem Matką Kościoła. Po Wniebowstąpieniu Chrystusa Kościół stał się Kościołem drogi. Uczniowie musieli uciekać z Jerozolimy. Otrzymali też misję, aby dotrzeć z Ewangelią do różnych ludów i narodów. Matka wyruszyła wraz z nimi, dosłownie i symbolicznie. Wędrówka często prowadziła przez morze, po którym żegluga i wtedy i dziś, odbywa się przy orientowaniu na Gwiazdę Polarną (zwaną inaczej Polaris lub Stella Maris), znajdującą się w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy (Ursa Maior) na północnym sklepieniu nieba. Nazywa się ją królową gwiazd ze względu na astronomiczny fenomen: rzut Gwiazdy Polarnej na powierzchnię Ziemi znajduje się niezmiennie w pobliżu bieguna północnego i wobec tego z wystarczająca dokładnością można przyjąć, że równoleżnik, na którym rzeczywiście znajduje się obserwator lub statek jest wprost punktem precyzyjnym, zaś zmierzona i odpowiednio przeliczona wysokość Gwiazdy Polarnej tylko nieznacznie różni się od szerokości geograficznej obserwatora. Znając tę różnicę oraz wysokość gwiazdy, można określić szerokość, na której się obserwator znajduje. To zjawisko sprawiło, że pobożni marynarze zaczęli nazywać Gwiazdę Polarną – Maryja Gwiazda Morza (Stella Maris). Według tej gwiazdy orientowali się podczas swoich podróży św. Piotr, św. Paweł, Ewangeliści, wśród nich św. Jan z Maryją. A po nich wielcy odkrywcy, święci i misjonarze.

 

Mieli jednak jeszcze jeden punt odniesienia, jeszcze jedną Gwiazdę, która wskazywała im właściwy kierunek.

 

Św. Jan, który chyba najlepiej ze wszystkich ludzi znał Maryję, opisał Ją w dwunastym rozdziale Księgi Apokalipsy jako Niewiastę obleczoną w słońce i księżyc, „a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu” (Ap 12,1) – walczy ze smokiem symbolizującym szatana. To wymowne widzenie ukazuje zarazem miejsce przebywania Matki Bożej: firmament nieba. Wszak nie umarła, tylko zasnęła i została Wniebowzięta z duszą i ciałem, stając się najjaśniejszą z gwiazd. Ludzie morza odnajdują Ją stale w tym niebiańskim, gwieździstym wizerunku. Imię Stella Maris pojawia się również w średniowiecznej antyfonie Ave Maris Stellae. Używał go w odniesieniu do Maryi Bernard z Clairvaux. Stella Maris patronuje wielu parafiom i kościołom na całym świecie. Najbardziej znanym jest karmelitański kościół znajdujący się w Hajfie (Izrael) - popularne miejsce pielgrzymek czcicieli Matki Bożej Szkaplerznej. Warto dodać, że jego patronami są również: Święta Rodzina i prorok Eliasz.

 

Śladami proroka Eliasza

 

Pierwsze wzmianki historyczne o życiu pustelniczym w grotach doliny góry Karmel, zawdzięczającej swą sławę prorokowi Eliaszowi, pochodzą z okresu średniowiecza. Podczas wypraw krzyżowych, po zdobyciu Jerozolimy, do Ziemi Świętej zaczęli przybywać liczni pątnicy z Europy. Wielu z nich, słysząc o świętości góry Karmel osiedlało się na niej,  przyłączając się do mieszkających tu pustelników i dając początek zakonowi karmelitów. W 1247 r., na skutek zmian politycznych w Ziemi Świętej i krwawych prześladowań ze strony Saracenów zakonnicy musieli opuścić świętą górę. Ci, którzy pozostali, zostali w 1291 r. wymordowani, a ich klasztor spalono. Karmelici powrócili do Palestyny w XVII w., zaś dopiero w XIX w. mogli zbudować nową siedzibę. W 1864 r. nieopodal niej wybudowali latarnię morską Har Carmel i wówczas nadali klasztorowi nazwę Stella Maris –  Gwiazda Morza. Około 1955 r. nazwa ta została rozszerzona na całą posiadłość zakonu. Również prowadząca do klasztoru ulica nosi nazwę Stella Maris. Naprzeciwko karmelitańskiego konwentu  znajduje się grota proroka Eliasza, w której według tradycji medytował przed swym zwycięstwem nad wyznawcami Baala. W niej założył szkołę proroków. Grota jest miejscem czczonym przez Żydów, chrześcijan i muzułmanów. Zgodnie z tradycją właśnie tam odpoczywała Święta Rodzina w drodze powrotnej z Egiptu i z tego powodu nazywa się ją Grotą Madonny.

 

Matka Boża Szkaplerzna

 

„Niech wszyscy noszący szkaplerz święty, który jest pamiątką otrzymaną od Matki Bożej, widzą w nim oznakę poświęcenia się Niepokalanemu Sercu  Dziewicy” (św. Jan Paweł II).

 

Szkaplerz (łac. scapulare od scapula – ramiona, barki, plecy) to wierzchnia część habitu w niektórych zakonach – szeroki płat materiału z otworem na głowę, wykonany z takiej samej tkaniny, jak tunika i zazwyczaj w tym samym kolorze. Szkaplerz okrywa barki oraz sięga na plecy i piersi. W zakonach męskich na szkaplerz nakłada się pelerynkę z przyszytym do niej kapturem i płaszcz.

 

Początki szkaplerza karmelitańskiego sięgają XII stulecia. Po opuszczeniu Palestyny Zakon Najświętszej Maryi Panny z góry Karmel rozwijał się  szybko i promieniował przykładnym życiem swoich członków. W Anglii szczególną świątobliwością wśród zakonników odznaczał się św. Szymon Stock. Kiedy dostrzegł niebezpieczeństwa grożące karmelitom, błagał Najświętszą Dziewicę o pomoc. W nocy z 15 na 16 lipca 1251 roku ujrzał Najświętszą Maryję Pannę w otoczeniu aniołów, która podała mu szkaplerz koloru brązowego. Usłyszał wtedy następujące słowa Maryi: "Przyjmij, synu najmilszy, szkaplerz Twego zakonu jako znak mego braterstwa, przywilej dla Ciebie i wszystkich karmelitów. Kto w nim umrze, nie zazna ognia piekielnego. Oto znak zbawienia, ratunek w niebezpieczeństwach, przymierze pokoju i wiecznego zobowiązania”.

Szkaplerz stał się dla karmelitów bezcennym skarbem. Jednak  zakonnicy nie zatrzymują go tylko dla siebie. Każdy może  przyjąć szkaplerz, ale wyłącznie w świątyni karmelitańskiej, z rąk kapłana. Nie można włożyć go sobie samemu, konieczne jest uczestniczenie w ceremonii jego nałożenia. Szkaplerz jest szatą Maryi, znakiem pokuty i nawrócenia. „Kto przyjmuje szkaplerz, wyrzeka się złego ducha, odnawia przyrzeczenia chrzcielne i oddaje się Maryi jako Jej dziecko. Kto przyjmuje szkaplerz, przyjmuje też, jak św. Jan Apostoł pod krzyżem, Maryję do siebie, aby żyć w zjednoczeniu z Nią i Jej służyć. Szkaplerz oznacza poświęcenie się Niepokalanemu Sercu Maryi i naśladowanie Jej cnót, szczególnie czystości i pokory”.

 

Jak wygląda karmelitański szkaplerz?

 

Zakonnicy noszą tradycyjne, opisywane już szkaplerze, stanowiące część habitu. Szkaplerz przystosowany do użytku przez wiernych świeckich składa się z dwóch kawałków brązowego sukna wełnianego połączonych tasiemkami. Jest niejako zminimalizowanym, symbolicznym habitem. Umieszczone są na nim wizerunki Matki Bożej Szkaplerznej i Pana Jezusa. Należy  go nosić tak, aby jedna część znajdowała się na piersiach, a druga na plecach. W 1910 r. wprowadzono też wersję zamienną w postaci medalika szkaplerznego, który mniej się niszczy i w życiu codziennym jest bardziej praktyczny. Jednak podczas nabożeństwa przyjmuje się zawsze szkaplerz z sukna.

 

Jakie przywileje i obowiązki wiążą się z przyjęciem szkaplerza?

 

Matka Bożą obiecała, że kto umrze odziany szkaplerzem świętym, nie zazna ognia piekielnego. Ponadto:

 

Noszący(a) szkaplerz jako czciciel(ka) Matki Bożej zapewnia sobie Jej opiekę co do duszy i ciała w tym życiu i szczególną pomoc w godzinie śmierci.

Każdy(a), kto pobożnie nosi szkaplerz i zachowuje czystość według stanu, zostanie wybawiony(a) z czyśćca w sobotę po swej śmierci.

Ci, którzy przyjęli szkaplerz, są złączeni z zakonem karmelitańskim i mają udział w jego duchowych dobrach za życia i po śmierci, a więc: we Mszach świętych, Komuniach świętych, umartwieniach, odpustach, modlitwach, postach itp.

Obowiązki to:

naśladować cnoty Najświętszej Dziewicy i szerzyć Jej cześć, dniem i nocą nosić na sobie szkaplerz, odmawiać codziennie modlitwę naznaczoną w dniu przyjęcia szkaplerza (zazwyczaj:  Pod Twoją obronę, Witaj Królowo), czynić dobrze bliźnim. Szkaplerza nie należy zdejmować. Zniszczony można wymienić na nowy.

 

Zalecane praktyki:

 

przynajmniej raz w miesiącu, jeżeli pozwolą na to warunki oraz w święta Matki Bożej przystępować do spowiedzi i Komunii świętej

nawiedzać często kościół i przynajmniej przez kilka minut modlić się do Matki Bożej

od czasu do czasu z miłości do Niej wyrzec się czegoś dozwolonego (czyli praktykować drobne umartwienia).

Papieski szkaplerz

 

Św. Jan Paweł II gorąco zachęcał do schowania się pod płaszczem Maryi: „Noście zawsze święty szkaplerz. Ja zawsze mam szkaplerz na sobie i odniosłem wiele dobra z tego nabożeństwa. Jest moją siłą”. Noszenie szkaplerza oznaczało jego zdaniem styl „chrześcijańskiego życia wewnętrznego, utkanego z modlitwy”. 23 listopada 2005 r. należący do niego szkaplerz wrócił do miejsca, w którym go przyjął młody Karol Wojtyła. Podczas uroczystości 400-lecia przybycia karmelitów do Polski został zawieszony w ołtarzu Matki Bożej z Góry Karmel w karmelitańskim sanktuarium św. Józefa w Wadowicach.

 

Wszystkim czytelnikom, którzy chcieliby przyjąć szkaplerz przypominam, że można to będzie uczynić 16 lipca 2018 r. w świątyni karmelitańskiej. W Krakowie uroczysta Msza Święta odpustowa u Ojców Karmelitów na Piasku przy ul. Karmelickiej 19 odbędzie się o godz. 18.00 Odprawią ją tradycyjnie Ojcowie Franciszkanie :)

 

Mariola Wiertek