Okres Wielkiego Postu, czyli czas przed Wielkanocą, jest bogaty w nabożeństwa i przeżycia religijne; dobre rekolekcje potęgują atmosferę przedświąteczną. Po Wielkanocy natomiast przychodzi jakby wyciszenie „tajemnicy zbawienia” albo nawet zapomnienie o niej przez skupienie się na nabożeństwach i wydarzeniach typu: Pierwsza Komunia, bierzmowanie w parafii, majowe w kościele i w plenerze. Lecz mszalna liturgia tygodni wielkanocnych kontynuuje treść wydarzeń paschalnych, bardzo doniosłych w zakresie pełnej formacji chrześcijańskiej. Tę liturgię, jej przesłanie dla wiary i nadzieji, można przedłużyć przy pomocy nabożeństwa Drogi Paschalnej, zwanego też Drogą Światła (Via Lucis).

Szczytem tajemnicy zbawienia było misterium paschalne Jezusa Chrystusa, czyli tajemnice bolesne i chwalebne ^[1]. Dlatego w centrum celebracji kościelnych znajduje się PASCHA, otoczona dwoma szczególnymi okresami: Okresem Wielkiego Postu i Okresem Wielkanocnym. Pierwszy Okres przez 40 dni prowadzi do Triduum Paschy, drugi kontynuuje Paschę i przez 50 dni dopełnia ją w wymiarze eklezjalnym ^[2]. Można nawet powiedzieć, iż Okres Wielkanocny w zakresie misterium jest bardziej doniosły od Wielkopostnego: bezużyteczna byłaby sama śmierć i tajemnica zmartwychwstania, gdyby nie było daru Ducha Świętego, ożywiającego ciało i misję Kościoła. Przecież po rezurekcji Mistrza Apostołowie mówili: Idziemy łowić ryby! Idziemy na ryby! To znaczy, że wracali do swego zawodu, do fachu, rozpraszali się i nie podejmowali dzieła ewangelizacji...

Pobożność pasyjna i pokutna, specyficzna dla Okresu Wielkiego Postu, (poza naczelnym motywem katechumenalnym i chrzcielnym), wyraża się w specjalnych nabożeństwach i jest przez nie dalej kształtowana. Ani Gorzkie Żale, ani Droga Krzyżowa – nie przeżyły się, są nadal uczęszczane. Droga Krzyżowa w Wielkim Poście jest dziś praktykowana nawet w plenerze, na ulicach naszych miast, a także o każdej porze roku podczas pielgrzymek, zwłaszcza na terenie sanktuariów; co więcej, jest ona stałym elementem każdych rekolekcji, odbywanych także poza okresem przygotowania do Wielkanocy.

Okres Wielkanocny jest bogaty w elementy paschalne i eklezjalne. Jego liturgia wprowadza nas w sakramenty inicjacji chrześcijańskiej i w misterium Kościoła. Kościół jest owocem tajemnicy paschalnej Chrystusa. Przez dar Ducha Świętego, Ducha Stworzyciela i Ożywiciela, społeczna (socjologiczna) struktura gromadki uczniów Pańskich przemienia się ontycznie, egzystencjalnie; gromadka staje się nowym Ludem Bożym, Mistycznym Ciałem Chrystusa, sługą i znakiem zbawienia w świecie, narzędziem kontynuowania misji Mesjasza... Te tajemnice chwalebne, te rzeczywistości zbawcze, uzasadniające naturę, sens i misję Kościoła, trzeba wnikliwie rozważać i według nich kształtować mentalność chrześcijańską.

Niestety, dla tych tajemnic chwalebnych brakuje jak dotychczas odpowiednich narzędzi, które nazywamy nabożeństwami. Okres Wielkanocny jest pod tym względem ubogi, zaniedbany... Nabożeństwa pierwszokomunijne i majowe, często nakładające się na ten Okres, żyją swoim życiem i swoją duchowością. Również w sanktuariach eksponuje się przede wszystkim Golgotę i jej właściwe medytacje, pomijając chwalebne wydarzenia Misterium Paschalnego.

Historia kalwarii zna jednak próby rozważania tajemnic chwalebnych przy stacjach i kaplicach przedstawiających obrazowo tego rodzaju wydarzenia postpaschalne i fakty z życia pierwotnego Kościoła.

Oto siedemnastowieczny modlitewnik przewidziany na obchody Męki Pańskiej w Górze Kalwarii pod Warszawą zawierał medytacje i modły kontynuujące temat pasyjny nowymi stacjami, na przykład: u grobu zmartwychwstania, u pokazania się Magdalenie, w kaplicy Emaus (dziś tzw. Kalwaryjka), w kaplicy Wniebowstąpienia (na Górze Oliwnej n. Wisłą), w kaplicy św. Szczepana ukamienowanego (przy drodze do Grójca), w kaplicy ścięcia św. Jakuba, na miejscu Padołu Jozafatowego (stacja ostatniego sądu, przy pradolinie Wisły od strony Czerska) ^[3].

Coś z tego programu „dróżek” paschalnych warto dziś podjąć w parafiach, a zwłaszcza w sanktuariach. Albowiem potrzebne jest rozważanie całej Drogi Pańskiej, jakoś obecnej tak w tajemnicy Kościoła apostolskiego jak i Kościoła współczesnego. Droga, na której znajduje się krzyż i grób, po prostu droga śmierci i ciemności – woła o drogę życia i światła Pana Zmartwychwstałego. Paschalna droga Pana woła też o drogę Kościoła, prowadzonego zwycięsko Mocami Ducha Świętego poprzez różne dziejowe prześladowania, męczeństwa i golgoty.

W przytoczonym wyżej dokumencie Kongregacji Kultu Bożego o „obchodzeniu Świąt wielkanocnych”, po zachęcie do podejmowania niektórych praktyk i nabożeństw, znajduje się interesujące spostrzeżenie: „W różnych krajach i u różnych narodów, spotyka się liczne zwyczaje ludowe związane z Okresem Wielkanocnym, które nierzadko ściągają większą liczbę uczestników niż święta Liturgia; nie należy ich lekceważyć, ponieważ mogą one wyrażać ducha religijności wiernych. Konferencje Episkopatu i Ordynariusze miejscowi niech zadbają, aby tego rodzaju zwyczaje, które sprzyjają pobożności, zharmonizować z Liturgią i przepoić jej duchem, tak aby czerpały inspirację z Liturgii i do niej lud prowadziły” ^[4].

Gdy idzie o nabożeństwa, które głosiłyby tajemnice chwalebne w Okresie Wielkanocnym w naszych świątyniach i sanktuariach, to trzeba zauważyć, że istnieją już pierwsze inicjatywy w postaci Drogi Światła. Tę praktykę zapoczątkowano we Włoszech przed rokiem 1990-ym i jest ona znana w wielu krajach ^[5]. Poparł ją i uznał za bardzo cenną Główny Rzymski Komitet Wielkiego Jubileuszu Roku 2000. Tę Drogę Światła, jako nabożeństwo czternastu stacji (na wzór Drogi Krzyżowej) zamieścił on w oficjalnym modlitewniku Roku Jubileuszowego pt. Pielgrzymi na modlitwie ^[6].

Struktura modlitw przy (każdej) stacji może być następująca:

— pieśń wielkanocna, np. Nie zna śmierci Pan żywota (zwrotki 1-5), Zwycięzca śmierci (1-10)
— pozdrowienie Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus..., wzbudzenie intencji
— zapalenie lampionów (świec) od paschału niesionego w procesji obok krzyża
— podanie nazwy czyli tytułu stacji (zob. niżej)
— inwokacja wdzięczności: formuła dziękczynna i benedykcyjna, akt kultu: Kłaniamy się Tobie, Chryste, i błogosławimy Ciebie, – Żeś przez Paschę Twoją świat odkupić raczył.
— rozważanie, oparte na tekście biblijnym, zakończone aplikacją do życia i postaw moralnych
— modlitwa Pańska Ojcze nasz
— śpiew antyfony Wesel się, Królowo miła oraz inwokacja maryjna: Przez zmartwychwstanie Chrystusa, – Zachowaj nas w świetle, o Matko Pana
— śpiew między stacjami, np. Przez Twoje święte zmartwychpowstanie (cały tekst niżej):

Przez Twoje święte zmartwychpowstanie,
Boży Synu, odpuść nam nasze zgrzeszenie.
Wierzymy, iżeś zmartwychpowstał,
Żywoteś nasz naprawił,
Śmierci wiecznej nas zbawił,
Swoją świętą moc zjawił ^[7].

Sama celebracja nabożeństwa będzie najbardziej wymowna, gdy będzie się odbywać w porze wieczornej; uczestnicy niosą wówczas zapalone świece lub lampiony.

Program stacji (ilustrowanych w tekście modlitewnika rzymskiego) jest następujący: zmartwychwstanie, pusty grób, Magdalena, w drodze do Emaus, spotkanie przy stole, chrystofania wobec wielu, władza odpuszczania grzechów, świadectwo Tomasza, chrystofania nad jeziorem, prymat Piotra, posłanie uczniów w świat, wniebowstąpienie, czuwanie z Maryją w Wieczerniku, zesłanie Ducha Świętego. Są to tajemnice czyli wydarzenia zbawcze wzięte z końcowych partii Ewangelii oraz z dwóch pierwszych rozdziałów Dziejów Apostolskich. Ich wybór lub pomnożenie, kompozycja i zastosowanie – mogą ulec zmianie i wzbogaceniu; warto uwzględnić wydarzenia postpentekostalne, odnoszące się do życia pierwszych wspólnot kościelnych, wtedy liczba stacji wzrośnie. O jednym wszak trzeba pamiętać: mają one służyć kontemplacji Oblicza Chrystusa, nie tylko frasobliwego, cierpiącego, znieważonego, zakrwawionego i poddanego agonii, lecz także Oblicza Chrystusa żyjącego, zwycięskiego i chwalebnego, siedzącego „na prawicy Ojca” i żyjącego w Kościele, we wspólnotach i w poszczególnych osobach oraz Chrystusa, na przyjście którego czekamy z nadzieją i miłością.

Jan Paweł II w dokumencie Novo Millennio Ineunte (6 I 2001) zaprasza nas do praktyki kontemplowania pełnej Ikony naszego Zbawiciela ^[8]. Kościół nie może zatrzymać się na wizerunku Ukrzyżowanego. Chrystus jest Zmartwychwstałym! Właśnie w Chrystusa zmartwychwstałego wpatruje się dzisiaj Kościół. Czyni to idąc śladami Piotra... Czyni to stając u boku Pawła... (nr 28). Dopowiedzmy: nie tylko Piotra i Pawła, lecz także Magdaleny, Tomasza, Najświętszej Maryi Panny, Szczepana... Możemy powiedzieć i w ten sposób: Kościół czyni to pokazując drogę własną, to znaczy drogę całych pokoleń i epok Kościoła (w tym drogę 108. Męczenników, ofiar Golgoty Zachodu), pokazując własną Drogę Paschalną, zakotwiczoną w Drodze Mistrza i Pana, a to jest możliwe dzięki stałej asystencji Ducha Świętego, Ducha jedności, męstwa i świętości. Nowe nabożeństwo paschalne pod nazwą Drogi Światła, Drogi Paschalnej (może Drogi Kościoła?) ma szansę kształtować myślenie kategoriami eklezjalnymi; tajemnica i misja Kościoła musi w nim dojść do głosu, musi nabrać blasku, musi inspirować życie i zadania współczesnych świadków Zmartwychwstałego, umacniając w nich – aż do ostatecznego Dnia Pańskiego – wiarę, nadzieję i miłość, opartą o całe misterium paschalne Chrystusa ^[9].

Szansy, jaką daje nowa praktyka Drogi Światła-Drogi Kościoła, nie powinny przeoczyć parafie w Okresie Wielkanocnym, nie powinny zaniedbać sanktuaria w ciągu całego sezonu pielgrzymkowego. Chodzi tu zwłaszcza o te centra pątnicze, które już mają klasyczną golgotę (kalwarię), sprzyjającą rozważaniu Męki Pańskiej i podejmowaniu aktów pokuty. Droga Krzyżowa w nich zainstalowana woła o stacje Drogi Paschalnej. Droga krzyża i śmierci woła o Drogę nadziei i życia.

Celebracje takiej Drogi, Drogi Życia Chrystusa i Kościoła Chrystusowego, jeśli znajdą zastosowanie duszpasterskie, to staną się oryginalną cechą naszej liturgii, zwłaszcza w sanktuariach, i praktyką formacyjną-katechetyczną-kultyczną, pożyteczną dla wiernych. Trzeba pamiętać, że czczona tam Matka Boża, często pod wezwaniem Bolesnej, jest Matką Zmartwychwstałego Pana, Matką Chrystusa żyjącego. Bólu Matki Bożej – przeżywanego przez nas często tylko emocjonalnie, na zasadzie współczucia – nie można abstrahować z całego misterium zbawienia, w które była włączona. Jej boleści były i pozostają w służbie tajemnicy życia, przede wszystkim życia i zwycięstwa Jej Syna, a wtórnie – tajemnicy życia każdego z uczniów Pańskich, życia Kościoła.

Przedłożona propozycja nabożeństwa Drogi Paschalnej powinna znaleźć zrozumienie i podobać się ze względu na obecny w niej element eklezjalny. Formacja eklezjalna, kształtowanie wiary eklezjalnej, jest ciągle aktualnym zadaniem pastoralnym „zwiastunów i nauczycieli wiary” (fidei praecones et doctores) ^[10] oraz „wychowawców we wierze” (educatores in fide) ^[11]. Ale w grę wchodzi również wątek chrystologiczny, w sensie podążania za „całym” Chrystusem, w myśl Jego zachęty: Pójdź za mną! Naśladowanie Chrystusa oznacza podążanie „za” i „z” Chrystusem; za takim Chrystusem, jakiego głosi Kościół od samego początku. A głosił on i nadal proklamuje, iż „Jezus Chrystus jest PANEM – ku chwale Boga Ojca” (Flp 2, 11). Taka jest podstawowa formuła wiary, wiary paschalnej, wyrażanej i umacnianej w tym nabożeństwie. Tak brzmi najkrótszy symbol apostolski, rozwinięty w formule chrzcielnej i soborowej jako CREDO Kościoła, powtarzane w pacierzu i w liturgii. Winien on być motywem przewodnim proponowanej Drogi Światła.

ks. Marian Pisarzak MIC
mateusz.pl

^[1] Zob. KL 5: „...dzieła odkupienia ludzi i doskonałego uwielbienia Boga (...) dokonał Chrystus Pan głównie przez paschalne misterium swojej błogosławionej Męki, Zmartwychwstania i chwalebnego Wniebowstąpienia”.
^[2] KONGREGACJA KULTU BOŻEGO, List okólny o przygotowaniu i obchodzeniu Świąt wielkanocnych (16 01 1988), 6 nn., 100 nn.
^[3] A. J. FRANKIEWIC [FRANKOWICZ], Jeruzalem Nowe we wsi z dawna nazwaney Gora, Warszawa 1680, s. 136-167.
^[4] Nr. 106.
^[5] A. DURAK, Od „Drogi Krzyżowej” do „Drogi Światła”, „Collectanea Theologica” 61: 1991, z.2 s. 126-129; J.KOCHEL, Paschalna Droga Światła, „Gość Niedzielny” 1999, tekst 99/17/14, na stronie internetowejGN.
^[6] Pellegrini in preghiera, Milano 1999; w pol. wyd. Muzy SA (Warszwa 2000), ss. 208-215.
^[7] Według Śpiewnika liturgicznego (Lublin 1991), nr 199.
^[8] Zob. nr. 24 – 28.
^[9] Na potrzebę odnowienia (odnawiania) cnót teologalnych, zwłaszcza NADZIEJI, w kontekście współczesnych zagrożeń, płynących zwłaszcza ze zjawiska sekularyzacji życia chrześcijańskiego, apelował Jan Paweł II w liście Tertio Millennio Adveniente, zob. nr. 45-47.
^[10] SOBÓR WATYKAŃSKI II, Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele (28 X 1965), nr 12: „W spełnianiu swego obowiązku nauczania niech obwieszczają (annuntient) ludziom Ewangelię Chrystusową (...), nawołując ich w mocy Ducha do wiary lub umacniając ich w żywej wierze. Niech ich zapoznają z całością tajemnicy Chrystusowej, czyli z tymi prawdami, których nieznajomość jest nieznajomością Chrystusa, a nadto z objawioną przez Boga drogą do oddawania Mu czci, a tym samym do osiągnięcia wiecznej szczęśliwości (por. KK 25)”.
^[11] SOBÓR WATYKAŃSKI II, Dekret o posłudze i życiu kapłanów (7 XII 1965), nr 6.