Autor: Marek Piotrowski (---.dynamic.chello.pl)
Data: 2024-04-02 13:23
Aby na to odpowiedzieć, warto wrócić do… Ostatniej Wieczerzy. Była ona niczym innym, jak kolacją sederową, to znaczy wspomnieniem Wyjścia Żydów z Egiptu (w czasach Mojżesza). Menu tej wieczerzy było ściśle określone przez zwyczaj, potrawy miały znaczenie symboliczne. Wiele z tej symboliki przetrwało w obchodach Wielkanocy. Oto znaczenie niektórych potraw w wielkosobotnim koszyku:
JAJKO jest żydowskim symbolem nowego życia, spożywanym podczas kolacji sederowej. Kolory pisanek mają swoją odrębną (dziś już niestety zapomnianą) symbolikę (fiolet, błękit – Wielki Post, czerwień – Krew Chrystusa przelana na krzyżu, zieleń, brąz i żółć – radość ze zmartwychwstania, brąz – pomyślność rodzinną, czerń i biel – pamięć o zmarłych, ornament „szlaczków” - nieśmiertelność). Jajko miało też swoiste znaczenie „kulinarne”, bowiem dawniej przez cały Wielki Post nie jedzono jajek a w Wielkanoc (co czyniło z nich potrawę pożądaną). Nic dziwnego że z okazji świąt – po ukraszeniu – obdarowywano nimi najbliższych (a także służbę).
SÓL jest symbolem ochrony przed zepsuciem a także przypomnieniem, że chrześcijanie mają być „solą ziemi” (Mt 5,13)
CIASTO W POSTACI BARANKA – oznacza Jezusa Zmartwychwstałego (ciasto w innych postaciach kojarzy się niekiedy z symbolem przemiany nieukształtowanej materii w formę doskonałą, dlatego powinno być samodzielnie upieczone).
BARANEK bywa też wykonywany z masła, marcepanu, cukru, czekolady a także porcelany. Często symbol ten uzupełniany jest chorągiewką zwycięstwa Chrystusa z napisem Alleluja.
CHLEB – symbolizuje Eucharystię z Wielkiego Czwartku, a także „nasz chleb powszedni”
MIĘSO – symbol potrawy z baranka spożywanego przez Żydów podczas kolacji paschalnej (choć dokładna geneza tej symboliki nie jest pewna)
PIEPRZ to kolejna rzecz zaczerpnięta z żydowskiej symboliki biblijnej (oznacza gorycz jaką Żydzi musieli znosić w niewoli faraona a także reprezentuje gorzkie zioła jakie spożyli przed ucieczką z Egiptu). Podobną symbolikę ma także CHRZAB, który niekiedy wkłada się zamiast pieprzu do koszyczka wielkanocnego.
ZIELONE ROŚLINY, a także dekoracje z bukszpanu – symbol nadziei zmartwychwstania
W niektórych regionach do święcenia przynosi się także naczynie z wodą, symbolizującą Ducha Świętego (J 7,38).
Bywa, że lista święconych potraw uzupełniana jest według zwyczajów ludowych, niekiedy wymyślonych w sposób nader zabawny; na przykład niekiedy umieszcza się w koszykach figurkę zająca motywując to tym, iż „ma bardzo czuły sen, śpi z otwartymi oczyma, a więc pierwszy zobaczył, iż Jezus zmartwychwstał” (wydaje się jednak, że zając to „import” z krajów protestanckich, gdzie w wielkanocny poranek praktykowana jest zabawa polegająca na szukaniu przez dzieci "schowanych przez zająca” jajek).
Na początku – idąc za zwyczajami sederowymi – święcono wyłącznie baranka, około VII wieku ukształtował się na Wschodzie zwyczaj święcenia całej żywności przeznaczonej do spożycia na Wielkanoc (ksiądz odwiedzał w tym celu domy wiernych). Zwyczaj ten trafił do Polski około XIV wieku.
Zwyczaj święconki do dziś jest kultywowany w Polsce, w południowej Austrii i Niemczech oraz w Słowenii. Jest też prawosławna odmiana święconki (nazywana paschą), wciąż żywa w Polsce, w zachodnich częściach dawnego ZSRR (np. na Białorusi), na Węgrzech, Grecji, Armenii i Turcji.
Należy ubolewać, iż ta piękna tradycja ma to często już tylko charakter wyłącznie zwyczaju. Ludzi których spotyka się przy "święconce" w kościele, często nie widuje się w kościele w innych okolicznościach. Jak w smutnym dowcipie, w którym "święconkowy" katolik narzeka „Proszę księdza, jak to jest - ilekroć pójdę do kościoła, to albo święconka, albo pasterka...”.
Niezły film na ten temat zrobił w swoim czasie "Wujek Feliks" https://youtu.be/YkNkduHRcYc
|
|
