W przeszłości ogłaszanie dogmatów wynikało najczęściej z wątpliwości i rozłamów w chrześcijaństwie. Nie było potrzeby ich ogłaszania, póki panowała zgoda co do zasad wiary. Gdy jednak ktoś pewne prawdy odrzuca lub przekręca, trzeba je jasno określić i ogłosić. Wiele formuł dogmatycznych miało za zadanie postawić barierę, ostrzec przed błędnym przedstawianiem chrześcijaństwa. Dogmaty sprzeciwiają się tym, którzy wiarę chrześcijańską ograniczają, przedstawiają jednostronnie, przykrawają do ludzkich gustów.

 

Dogmaty mogą używać innego niż Biblia sposobu mówienia. Pismo Święte używa zwykle języka obrazowego. Wchodząc w świat grecki chrześcijaństwo przyswoiło zarazem grecki język filozofii i nauki. Pozwoliło to wyrażać się w sposób bardziej ogólny. Pojawiały się przy tym nowe pojęcia teologiczne, przydatne dla wyrażenia w sposób syntetyczny głównych zasad wiary i moralności.

 

Oficjalne formuły dogmatyczne ogłaszane były przez sobory, czyli powszechne zgromadzenia biskupów Kościoła. Wszystkie ważniejsze wyznania chrześcijańskie uznają decyzje soborów starożytnych. Uchwalały one rozstrzygnięcia, co do najważniejszych problemów i sporów w sferze wiary. Opierały się przy tym na dotychczasowej wierze Kościoła, choćby nieujętej jeszcze ostatecznie, i oczywiście na podstawach biblijnych.

 

Papieże zatwierdzali uchwały soborów, a nawet w wyjątkowych przypadkach w imieniu Kościoła ogłaszali formuły dogmatyczne, ale też z zastrzeżeniem, że treść dogmatów stanowiła już uprzednio przedmiot wiary katolickiej. Tak to ujął Sobór Watykański I, precyzując, na czym polega „nieomylność papieska”.

 

 

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa najważniejszym tematem było zrozumienie Chrystusa. Pojawiły się poglądy skrajne: że jest On przede wszystkim Bogiem, a człowiekiem tylko pozornie czy ubocznie, albo też przeciwnie, że jest tylko istotą stworzoną przez Boga. Odpowiedzią była zasada, że Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem, że łączą się w Nim bez zmieszania natura Boska i natura ludzka, przy czym ludzka wola podporządkowuje się Boskiej. Jako Syn Boży stał się człowiekiem, umarł na krzyżu i zmartwychwstał, wybawiając ludzi od grzechu i śmierci. Przyjdzie ponownie na ten świat, by go całkowicie przemienić.

 

W związku z tym rozważano pytanie o naturę Boga. W Biblii Bóg jest jeden, ale zarazem Bogiem jest Ojciec, Bogiem jest jego Syn, Jezus Chrystus, Boski jest Duch Święty. Podsumowano to w zasadzie, że Bóg jest jeden w trzech Osobach. Od II wieku chrześcijanie używają w związku z tym słowa Trójca.

 

Do podobnego doprecyzowania zasad życia chrześcijańskiego i poglądów na Kościół doszło później, zresztą i dziś w tej sferze więcej jest kontrowersji. Nie było potrzeby oficjalnego potwierdzania potrzeby wymagającej moralności ani też chrztu i Eucharystii, gdyż chrześcijanie byli pod tym względem zgodni. Nie było też poważniejszym problemem uznanie, że świat i ludzie zostali stworzeni przez Boga i po śmierci mają zmartwychwstać. Ponieważ ludzie są skłonni do złego i grzeszą, koniecznie potrzebują Miłosierdzia Bożego i łaski. Powinni odpowiedzieć pobożnością i dobrymi czynami na dar zbawienia, żeby go nie utracić.

 

Co jest źródłem wiary i autorytetem w sferze wiary? Wobec zarzutów pod adresem Starego Testamentu potwierdzono, że jest on tak samo Pismem Świętym, ale oficjalną listę ksiąg biblijnych Kościół katolicki podał później, gdy protestanci zaczęli kwestionować niektóre z nich. Kościołem kierują biskupi. Początkowy szczególny autorytet biskupa Rzymu, następcy św. Piotra, też trzeba było potwierdzać, gdy prawosławni i protestanci go zakwestionowali.

 

Kościół to wspólnota wierzących, zapoczątkowana przez Chrystusa i zbudowana na jego apostołach. Jest w nim obecny Chrystus i działa w nim Duch Święty. Dlatego jest jeden, święty, powszechny i apostolski. Dlatego przekazuje prawdę o Bogu i człowieku – i dlatego może ogłaszać dogmaty…