Stosownie do charakteru wprowadzenia poniższe uwagi są pomyślane jako wyjaśnienie i zarazem ułatwienie w korzystaniu z antologii. Dlatego są one zwięzłe i nie roszczą sobie pretensji do syntezy związanej z pobożnością maryjną Jana Pawła II czy jego nauczaniem o matce Bożej.

 

 

 

Od pomysłu do realizacji

  

Zamysł opracowania antologii modlitw maryjnych na podstawie tekstów ojca Świętego zrodził się po jego śmierci, w kwietniu 2005 roku. Początkowo miał to być podręczny modlitewnik. gdy okazało się, że istnieje już takie opracowanie(1), odstąpiono od pierwotnego pomysłu, gdyż nie było sensu powielania modlitewnika, nawet w zmienionej nieco formie. Wstępne zapoznanie się z bogactwem tekstów pozostawionych przez ojca Świętego wprowadziło kolejne korekty, w efekcie naprowadzając na podjęcie się opracowania całościowej antologii, którą oddajemy do rąk czytelników.

 

Papież zawierzenia

 

Nim przejdziemy do omówienia niektórych założeń niniejszej antologii, warto się pokrótce zatrzymać nad rysem maryjnym w życiu, powołaniu i nauczaniu Jana Pawła II. sam Papież, snując wspomnienia o źródłach swojego kapłaństwa, pisze, że nie może przy tym zapomnieć o „wątku maryjnym”(2). Jak stwierdza, tradycyjne nabożeństwo do matki Bożej wyniósł z domu rodzinnego i wadowickiej parafii. znacząca zmiana w osobistej pobożności maryjnej nastąpiła pod wpływem lektury książeczki św. Ludwika marii grignion de montfort zatytułowanej „Traktat o prawdziwym nabożeństwie do najświętszej Maryi Panny”. stąd wzięło się zawołanie, najpierw biskupie, a potem papieskie: Totus Tuus(3). Istotna jest też uwaga, że rys maryjny w nauczaniu i działalności ojca Świętego, jest integralnie złączony z nurtem chrystologicznym.

 

Wyrazem papieskiej wiary i refleksji teologicznej dotyczącej roli i udziału Maryi w planach zbawienia, jest idea całkowitego zawierzenia matce Chrystusa. słowa Totus Tuus powtarzał Jan Paweł II w wielu miejscach świata i przy różnych okazjach. można powiedzieć, że zrosły się one z nim od początku do ostatnich dni pontyfikatu. Jakby klamrą czasową jest odwołanie się do nich w pierwszym orędziu radiowym i telewizyjnym z 17 października 1978 roku(4), kilkakrotne ponowienie aktu zawierzeniaMaryiwtestamencie, aż do ponowienia go w ostatnich dniach życia. W tym nurcie trzeba też widzieć akty zawierzenia dokonane przez Papieża. Chodzi o zawierzenia kościoła i świata oraz poszczególnych państw, narodów czy całych kontynentów dokonywane podczas licznych podróży apostolskich. Cechą charakterystyczną rysu maryjnego jest również odniesienie do Maryi w licznych dokumentach i przemówieniach papieskich. Przybierało to rozmaitą formę: od ogólnego zwrócenia się do Maryi, poprzez zachętę do wzywania Jej orędownictwa, do modlitewnych inwokacji skierowanych wprost do Maryi.

 

Czym jest zawierzenie Maryi dla Jana Pawła II dał temu wyraz m. in. w encyklice „Redemptoris mater”, ogłoszonej z racji Roku maryjnego 1987–1988. Podkreślił w niej, że maryjny wymiar życia ucznia Chrystusowego wypowiada się poprzez „synowskie zawierzenie względem Bogarodzicy, które ma swój początek w testamencie odkupiciela na golgocie” (Rm 45). Papież podkreśla, że słowo „zawierzenie” określa szczególną osobową relację, jaka pojawia się w wyniku odpowiedzi człowieka na miłość. W pierwszej encyklice „Redemptor hominis”, odwołując się do tego wydarzenia ewangelicznego, nazywa maryję „matką naszego zawierzenia” (RH 22). Podkreśla przy tym, że „kościół zawsze, a kościół naszych czasów w szczególności, potrzebuje matki” (tamże). macierzyński rys, który Maryja wnosi w życie kościoła i który jest Jej tajemnicą, wyraża się w „bliskości względem człowieka i wszystkich jego spraw” (tamże).

 

Czym jest poświęcenie świata Sercu Maryi, wyjaśnił ojciec Święty w homilii wygłoszonej 13 maja 1982 roku w Fatimie(5). „Poświęcić świat niepokalanemu sercu Maryi – mówił wówczas – to znaczy przybliżyć się, za pośrednictwem matki, do samego Źródła Życia, które wytrysło na golgocie. […] To znaczy wrócić pod krzyż syna. To znaczy więcej: odnaleźć ten świat w przebitym sercu Zbawiciela”. „Poświęcić się Maryi – kontynuował – to znaczy przyjąć Jej pomoc”, by oddać całą ludzkość Jezusowi. Nasze zawierzenie ma prowadzić do pogłębienia życia chrześcijańskiego z Maryją i na wzór Maryi(6).

 

Charakter i cel antologii

 

Zebrane w antologii modlitwy były wypowiedziane czy napisane w czasie długiego i intensywnego pontyfikatu Jana Pawła II (1978 – 2005). Adresatem modlitw, a zarazem nicią przewodnią, jest Maryja. Już sam tytuł sugeruje, że chodziło wyłącznie o modlitwy kierowane do Matki Bożej. niekiedy, dla ich właściwego zrozumienia, konieczne było przywołanie obszerniejszego tekstu. Należy dodać,że jest to pierwsze tego typu opracowanie w Polsce. Cytowana w przypisie antologia przygotowana przez ks. Bogumiła Lewandowskiego obejmuje same akty zawierzenia do roku 1988(7).

 

Trzeba od razu zaznaczyć, że nauczanie papieskie dotyczące Maryi jest o wiele bogatsze. Wystarczy sięgnąć do opracowanej przez Marię Filipiak w ramach Instytutu Jana Pawła II katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego bibliografii obejmującej lata 1978–1998 i dokonanego w oparciu o tę bibliografię wydania staraniem Wydawnictwa Księży Marianów, obejmującego pięć tomów(8).

 

Intencją opracowującego było przybliżenie czytelnikowi bogactwa duchowości maryjnej Papieża, zapoznanie z nią jak najszerszej rzeszy wiernych i nadzieja, że zebrane teksty staną się źródłem inspiracji do osobistej modlitwy maryjnej. Wolno też mieć nadzieję, że sięgniecie do papieskich tekstów przyczyni się do pogłębienia religijności maryjnej, o którą tak zabiegał nasz Wielki Rodak.

 

Układ antologii

 

Całość została ujęta w dwunastu działach. otwierają ją akty zawierzenia, które z racji rangi zostały pogrupowane w dwóch blokach. Pierwszy zawiera tzw. wielkie akty zawierzenia obejmujące Kościół Powszechny i cały świat. Znajdujemy w nim m.in. akt zawierzenia będącyo dpowiedzią na jedno z żądań Maryi w objawieniach fatimskich. Dotyczyło ono poświęcenia przez papieża Jej Niepokalanemu Sercu całego świata, w tym Rosji, w łączności ze wszystkimi biskupami świata. Takich aktów poświęcenia dokonał papież Pius XII w dniu 31 października 1942 roku i Paweł VI w dniu 13 maja 1967 roku, ale uczynili to osobiście, bez wspomnianej łączności z biskupami świata. Uczynił to Jan Paweł II w rocznicę objawień fatimskich i pierwszą rocznicę zamachu na swoje życie w dniu 13 maja 1982 w Fatimie. Akt ten został powtórzony przez Papieża 16 października 1983 roku i 25 marca 1984 roku w Watykanie(9).

 

Wiadomo, że ojciec Święty był Pielgrzymem, który z orędziem ewangelii chciał dotrzeć do każdego zakątka kuli ziemskiej. Dział drugi obejmuje liczne akty zawierzenia poszczególnych narodów, państw i kontynentów dokonane podczas pielgrzymek apostolskich. Osobno zaś zostały zebrane modlitwy zawarte w przemówieniach, rozważaniach przed modlitwą „Anioł Pański” i „Regina coeli”, wygłoszone w ramach tych podróży. W tych działach nie zostały ujęte akty zawierzenia i modlitwy z pielgrzymek do Polski. W trzecim dziale zebrane zostały modlitwy maryjne z dokumentów papieskich, publikowanych w formie encyklik, adhortacji, orędzi czy listów apostolskich.

 

Inny poziom pielgrzymek i nauczania Papieża związany jest z Watykanem, Rzymem i ziemią włoską. Obejmuje on trzy działy. Ze względu na zwartość i jednorodność, zostały wyszczególnione modlitwy odmawiane każdego roku w Uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP na Placu Hiszpańskim w Rzymie.

 

Szczególne miejsce w sercu i maryjności Jana Pawła II zajmowała ojczyzna, ze stolicą duchową na Jasnej górze. Mając na uwadze, że adresatami antologii są Rodacy Papieża, w osobnych działach zostały pogrupowane modlitwy maryjne i akty zawierzenia wypowiedziane podczas kolejnych pielgrzymek do Polski oraz związane z ikoną Pani Jasnogórskiej. Dwukrotnie, przed pielgrzymką w 1983 i 1991 roku, Papież przygotowywał siebie i Rodaków przez specjalny cykl rozważań i modlitw. Tak powstały „modlitwa Jubileuszu Jasnogórskiego” (1983) i „Cykl Jasnogórski” (1990/1991). W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku ogłoszono w Polsce stan wojenny. Swoje myśli i niepokoje związane z bolesnymi wydarzeniami w ojczyźnie zawarł Papież w formie modlitwy kierowanej do matki Bożej Częstochowskiej. zostały one ujęte w antologii w dziale „stan wojenny w Polsce”(10).

 

 

Źródłem, z którego korzystano najobficiej przy opracowaniu antologii, jest polskojęzyczne wydanie „L’osservatore Romano”(11), ukazujące się w formie miesięcznika od 1980 roku. Inne teksty zostały zaczerpnięte z rozpoczętej przez Wydawnictwo Pallottinum serii „nauczenie papieskie”, która – niestety – obejmuje tylko lata 1978–1985 oraz innych publikacji dostępnych w języku polskim. Wszystkie teksty zostały zaopatrzone przypisem i podaniem źródła, co umożliwi zainteresowanym bezpośrednie dotarcie do nich. Poszczególne tytuły modlitw podawane są za źródłem lub też od pierwszych wyrazów tekstu.

 

Trudności i perspektywy

 

Na koniec krótko o trudnościach w podjęciu się opracowania niniejszej antologii. Pierwsza wiąże się z dotarciem do wszystkich tekstów papieskich. Wskazywali już na nią wydawcy wspomnianego „nauczania papieskiego” oraz ks. Andrzej Szostek w przedmowie do pięciotomowego wydania nauczania Papieża o matce Bożej(12). Nie tylko „L’osservatore Romano”, ale nawet wydawane w języku włoskim „Insegnamenti di giovanni Paolo II” nie obejmują wszystkich tekstów. Inny problem wiąże się z „dopowiedzeniami” papieskimi, z których słynął Jan Paweł II, a które nie zawsze zostały uwzględnione w publikacjach.

 

Inna grupa problemów odnosi się do kryterium włączenia modlitwy do antologii. Z konieczności wiele krótkich, niekiedy ujętych w jednym zdaniu czy akcie strzelistym modlitw, zostało pominiętych. Trudnością było ich skrupulatne odnalezienie, poza tym opracowanie rozrosłoby się do ogromnych rozmiarów.z racji bogactwa materiału obejmującego 26-letni pontyfikat, być może umknęły uwadze niektóre teksty. Mając na uwadze powyższe i podobne trudności, można nawet mówić o ryzyku związanym z oddaniem antologii do rąk czytelników. Niech to wyznanie będzie zachętą do dalszej kwerendy, by ukazać jak najpełniej bogactwo ducha i głębię wiary Jana Pawła II.

 

Wrocław, Uroczystość Chrystusa Króla 2005
ks. Bogdan Giemza SDS

 

 

Przypisy:
1 - modlitewnik maryjny Jana Pawła II, J. kumala (opr.), Warszawa 2005.
2 - Jan Paweł II, dar i Tajemnica, kraków 1996, s. 28-31.
3 - Tamże, s. 30. zawołanie jest skrótem pełniejszej formuły zawierzenia, która brzmi: „Oto jestem cały Twój i wszystko co moje, Twoim jest, o Jezu mój najmilszy, przez Maryję, Twą Najświętszą Matkę”, w: św. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny, Wyd. V, Warszawa 1998, s. 187.
4 - „W tej właśnie ważnej i budzącej niepokój godzinie, nie możemy nie zwrócić się z synowskim uczuciem do Dziewicy Maryi, która w tajemnicy Chrystusa zawsze żyje i działa jako Matka, i powtórzyć te słowa Totus tuus, które przed dwudziestu laty w dniu sakry biskupiej wypisaliśmy w sercu i w naszym godle”, w: Jan Paweł II, nauczanie papieskie. Rok 1978, t. I, Poznań-Warszawa 1987, s. 6.
5 - Jan Paweł II, Co znaczy poświęcić świat niepokalanemu sercu Maryi?, oRpol. 3:1982 nr 5, s. 8-9.
6 - szerzej z ideą zawierzenia można się zapoznać m. in. w następujących opracowaniach: W. Wermter, zawierzenie Maryi a nowa ewangelizacja, Częstochowa 1991; B. Lewandowski, zawierzyć Maryi. Antologia wypowiedzi i aktów zawierzeń maryjnych Jana Pawła II, Rzym 1991, s. 11-52; Przez akt oddania do zawierzenia Maryi w trzecim tysiącleciu, z, S. Jabłoński, J. Pach (red.), Jasna góra-Częstochowa 2004.
7 - należy zwrócić uwagę na nieadekwatność tytułu do materiałów zawartych w antologii B. Lewandowskiego. oprócz tekstów Jana Pawła II, zawiera ona teksty innych papieży oraz zawierzenia narodowe, zakonne i osobiste. stanowi to niewątpliwie bogactwo opracowania, ale sam tytuł jest mylący dla czytelnika.
8 - Jan Paweł II o matce Bożej 1978 – 1998, A. Szostek (red. naukowa), m. Filipiak (opr.), Warszawa 1998 – 1999.
9 - zob. A. Cosme do Amaral, zawierzenie kościoła i świata Niepokalanemu Sercu Maryi, oRpol. 12:1991 nr 7, s. 29-31; A. Sodano, 75-lecie objawień w Fatimie, oRpol. 13:1992 nr 10, s. 46-48.
10 - należy nadmienić, że modlitwy z lat 1982 – 1983 ujęte w antologii w dwóch działach „stan wojenny w Polsce” i „modlitwa Jubileuszu Jasnogórskiego”, ukazały się drukiem w książce: Bądź z nami w każdy czas! modlitwa Jana Pawła II za ojczyznę, Libreria editrice Vaticana 1983.
11 - Przyjęto skrót: oRpol.
12 - zob. uwagi od wydawnictwa, w: Jan Paweł II. nauczanie papieskie. Rok 1980, t. III, cz. 1. Poznań-Warszawa 1985, s. V-VI; A. Szostek, Totus Tuus, w: Jan Paweł II o Matce Bożej 1978–1998, t. I, Warszawa 1998, s. 8-9.