Augustyn stworzył pierwszy całościowy wykład nauki chrześcijańskiej, oparty na neoplatonizmie. Szczególną uwagę zwracał na Boga i człowieka zgubionego przez grzech i zbawionego przez łaskę. W teorii poznania uważał za główny cel poznanie Boga i własnej duszy. W ten sposób skierował myśl ludzką od obiektywnej rzeczywistości ku własnym przeżyciom wewnętrznym. Traktując poznanie prawdy jako uczestnictwo w ideach boskich rozwinął teorię iluminizmu. Na jej podstawie głosił m.in., że jeżeli człowiek chce poznać prawdę boską, musi w nią najpierw uwierzyć, a potem dopiero może rozważać rozumowo swoja wiarę („credo ut intelligam” - wierzę, aby rozumieć). W konsekwencji przyznawał wierze prymat nad rozumem i podporządkował wiedzę rozumową (naukę) wiedzy objawionej (teologii).

 

W etyce Augustyn nawiązywał do wrodzonego człowiekowi dążenia do szczęścia, czyli w osiągnięciu pełni dobra, a to utożsamiał z Bogiem jako pełnią bytu. Dlatego Bóg powinien być jedynym celem dążeń człowieka. W realizacji prawa moralnego zasadniczą rolę przypisuje - miłości. Stopień wzrastającej przez całe życie miłości ku Bogu jest wyznacznikiem poziomu życia moralnego. Doskonała miłość do Boga sprawia, że każdy z czynów dokonany pod jej wpływem jest dobry. Do takiej miłości odnosi się słynne powiedzenie: „kochaj i rób co chcesz" (ama et fac quod vis).

 

Dzieje pojmował jako scenę walki „Państwa Bożego" (państwa wybranych do zbawienia i żyjących wg prawa bożego) i „państwa ziemskiego" (kierujących się egoistyczną miłością do ziemskich i doczesnych celów). Państwa te istnieją oddzielone od siebie w sposób duchowy. Od początku historii ludzkości przenikały się nawzajem nie tylko w społeczeństwie, ale i w duszy każdego człowieka. Historia ludzkości jest wiec uwikłana w dramat walki dobra ze złem, a ostatecznie zwycięży dobro. Problem dobra i zła stanowił jeden z kluczowych problemów w filozofii i teologii Augustyna. W polemice z manicheizmem Augustyn podkreślał wolność i odpowiedzialność człowieka walczącego ze złem, a samo zło określił jako zjawisko czysto negatywne, polegające na nie adekwatnej realizacji boskiej idei (brak dobra). Na gruncie tej koncepcji usiłował pogodzić ideę wszechmocy Boga z jego dobrocią i stworzył podstawy teodycei. Natomiast w polemice z Pelagiuszem akcentował pesymistyczną wizję człowieka upadłego, pogrążonego w złu, niezdolnego zbawić się bez łaski [15].

 

 

Przypisy:
[1] F. Coplestorn, Historia Filozofii tom I, tłum. Henryk Bednarek, Instytut wydawniczy PAX, Warszawa 1998, s. 47.
[2] Św. Augustyn, Wyznania, tłum. Zygmunt Kubiak, Instytut wydawniczy PAX, Warszawa 1987, s. 19.
[3] F. Coplestorn, Historia ..., dz. cyt., s. 50.
[4] G. Bardy, Święty Augustyn. Człowiek i dzieło, tłum. Zofia Kobylańska, Instytut wydawniczy PAX, Warszawa 1998, s. 47.
[5] Wyznania, s. 31.
[6] G. Bardy, Świety Augustyn..., dz. cyt., s. 40.
[7] Tamże, s. 48 – 49.
[8] F. Coplestorn, Historia ..., dz. cyt., s. 50.
[9] Tamże, s. 50 – 51.
[10] Tamże.
[11] G. Bardy, Świety Augustyn..., dz. cyt., s.72 – 75.
[12] S. Swieżawski, Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Wrocław 2000, s. 338-339.
[13] F. Coplestorn, Historia..., dz. cyt., s. 54 – 57.
[14] S. Swieżawski, Dzieje..., dz. cyt., s. 339.
[15] Leksykon PWN, Filozofia, red. W. Łagodzki, G. Pyszczek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszaw 2000, s. 47 – 48.