Godność człowieka wynika z prawdy o jego Boskim pochodzeniu. „W rzeczy samej bez Boga nie można zbudować żadnej etyki”, podkreśla Benedykt XVI. Drugi reflektor to zasada zgodności z przykładem Jezusa. Jak piszą autorzy, chodzi tu o serce moralności chrześcijańskiej, którym jest naśladowanie Jezusa, doskonałego wzoru harmonii między tym, co ludzkie, i tym, co Boże. Jezusa nie można traktować jako nieosiągalnego ideału dla zwykłych śmiertelników. Jego pouczenia i życie są podstawową normą moralną dla Jego uczniów. Jeśli więc musimy rozstrzygać jakiś moralny problem, powinniśmy pytać: czy dany wybór czerpie natchnienie z przykładu Jezusa?

Zbieżność i przeciwstawienie

Dwa podstawowe kryteria można uzupełnić kilkoma bardziej szczegółowymi zasadami. Autorzy dokumentu formułują sześć zasad, o których warto pamiętać przy szukaniu w Biblii rozwiązań dylematów moralnych. Pierwszą regułę nazywają zasadą zbieżności. Chodzi o to, że Biblia w sporej części nie jest oryginalna. Wiele moralnych zasad występujących w Piśmie Świętym pojawia się również w kulturach, które nie miały żadnego kontaktu z Biblią. Istnieje jakaś naturalna mądrość, która pojawia się w pewnym stopniu w każdej religii czy filozofii. Biblia w wielu punktach jest zbieżna z moralnością proponowaną przez rozmaite kultury. Także współczesna cywilizacja zachodnia niesie wartości, które są wspólne z moralnym przesłaniem Pisma Świętego, np. poczucie równości ludzi wszystkich ras i konieczność zniesienia dyskryminacji, zaangażowanie na rzecz pokoju, wrażliwość na równość obu płci, konieczność poszanowania przyrody.

Druga zasada to przeciwstawienie. „Biblia przeciwstawia się w jasny sposób pewnym normom i zwyczajom praktykowanym przez społeczeństwa, grupy czy jednostki”. To ważne uzupełnienie zasady zbieżności. Biblia sprzeciwia się zwłaszcza wszelkim formom bałwochwalstwa, czyli usuwaniu Boga i stawianiu w Jego miejsce byle czego. Współczesnych form bałwochwalstwa nie brakuje. Ludzie zachowują się dziś jak niezależni twórcy własnego bytu, roszcząc sobie prawo do aborcji, eutanazji, nieograniczonych doświadczeń genetycznych czy związków homoseksualnych. To wszystko wynika głównie z faktu nieliczenia się ze Stwórcą. Biblia pomaga ujawnić zło, nazwać je po imieniu. Dotyczy to także swoistego „ubóstwienia” demokratycznego państwa, uznania woli większości za władzę bez ograniczeń.

„Chrześcijanie powołani są do tego, by postawić politykę, ekonomię, handel w świetle Ewangelii i w tym świetle rozważać konkretne projekty służące funkcjonowaniu społeczeństwa. Ponieważ chrześcijanie nie mogą wyjść z czasów, w których żyją, winni postarać się o własną tożsamość, która uzdolni ich do życia swą wiarą w cierpliwym trwaniu i profetycznym świadectwie. Są również zachęceni do rozwijania metod oporu, (…), sprzeciwiając się demonicznym mocom, które działają poprzez instytucje cywilne i wpływają na dzisiejszy świat”.

Czytać mądrze

Trzecia zasada: postęp. W Biblii można obserwować historyczny rozwój moralności. Etyka Jezusa przewyższa moralne nauczanie Starego Testamentu. O tym ewolucyjnym, historycznym charakterze biblijnej moralności trzeba pamiętać przy lekturze. Bóg prowadzi ludzi stopniowo do coraz większej doskonałości. Ta zasada skłania nas dziś do ciągłego szukania „wyższej sprawiedliwości” królestwa Bożego, które głosił Jezus. Czwarta zasada mówi o wymiarze wspólnotowym moralności. Człowiek jako „obraz Boży” jest powołany do życia we wspólnocie, do miłości. Moralność nie ogranicza się nigdy do odpowiedzialności za siebie samego, ale obejmuje także wspólnotę (rodzinę, Kościół, państwo, ludzkość). Z przynależności do wspólnoty płyną określone obowiązki moralne. Ta biblijna wizja jest dziś aktualna w świecie, w którym przesadny indywidualizm prowadzi do samotności i izolacji, zwłaszcza słabsze jednostki.

Zasada celowości mówi o tym, że życie nie kończy się wraz ze śmiercią. Biblia głosi nadzieję na przyszłe życie z Bogiem. Ta nadzieja opiera się na zmartwychwstaniu Jezusa. Spojrzenie poza horyzont doczesności wpływa na nasze doczesne wybory. Przypomina o naszej odpowiedzialności za obecny czas w perspektywie losu w wieczności. Nadzieja daje siłę do heroizmu w dawaniu świadectwa aż do męczeństwa.

I ostatnia zasada: rozróżnienie. To kryterium łączy się ściśle z zasadą postępu. „Nie można postawić na tej samej płaszczyźnie wszystkich reguł wspomnianych przez Biblię ani przypisywać jednakowej wartości wszystkim wzorcom moralnym, jakie ona przedstawia” (co z upodobaniem robią krytycy chrześcijaństwa w stylu Dawkinsa). Biblia jest księgą, która wymaga interpretacji, uwzględnienia kontekstu literackiego i wszystkich zasad egzegezy oraz rozeznania we wspólnocie i w jednostkowym sumieniu. Trzeba odróżniać to, co jest w Biblii niezmienne, od tego, co pozostaje uwarunkowane historycznie czy geograficznie. Ta zasada chroni przed fundamentalistyczną lekturą Biblii.

ks. Tomasz Jaklewicz