Kazanie Noworoczne

Ciekaw bym był wiedzieć, czy i Ty namyślałeś się w ten wieczór sylwestrowy nad pytaniem, co to jest właściwie czas i jak powinniśmy się do niego ustosunkować? Nowy Rok jest dniem, kiedy to pytanie samo się nasuwa. Chciałbym dziś z Tobą o nim pomówić. Wydaje się, że stosunek ludzi do czasu bywa mniej więcej trojaki. Jest najpierw stosunek, który nazwałbym cielęciem. Cielę nie obchodzi Nowego Roku, po prostu dlatego, że do czasu w ogóle żadnego stosunku nie ma. Żyje tym wymieniem, które ssie i tą trawą, którą w tej chwili skubie: o niczym innym nie myśli. No i tacy ludzie bywają: żyją wyłącznie chwilą obecną. To jest pierwsza możliwa postawa.

Druga przypomina mi anegdotkę o Icku na weselu - nie wiem czy ją znasz. To było tak: Icek wyskakuje z tłumu i wali kijem w miednicę. Pytają go: "Co robisz, Icek?" A on na to: "Ja nic, byle szum, byle szum!" Tak samo zachowuje się wielu, aż nadto wielu ludzi. Oni wiedzą, że jest czas, że czas upływa: rzucają się w ten czas, by narobić, natworzyć jak najwięcej i jak największych rzeczy, żeby był szum. To się nazywa dzisiaj dialektycznym podejściem do świata w Polsce.

Ale, widzisz, trudność jest w tym, że kiedy zapytasz, po co właściwie robić szum, to taki nie umie odpowiedzieć. Bo czas ma tylko jeden kierunek i idzie - powiedzmy to sobie - ku śmierci. W dodatku nie tylko ku naszej śmierci, ale i ku zniszczeniu wszystkiego, co zdołamy stworzyć: wszystkich budowli, dzieł sztuki, nauki, samych społeczeństw i cywilizacji - wszystkiego. I dlatego trzeci rodzaj ludzi, widząc to, mówi sobie: "Po co właściwie mam się męczyć? Na co to wszystko?" Jaki sens może mieć praca w świadomości, że to wszystko na nic? Bo, co byś powiedział o człowieku, który starannie maluje płot, choć wie, że ma być on spalony za godzinę. Albo o tym skazanym na śmierć - z anegdoty - który zdmuchuje pianę z piwa, bo, powiada, szkodzi na płuca? No i taki człowiek idzie w beznadziejności upić się: do kieliszka. Czy wiesz, co leży u założeń tych trzech postaw? Coś bardzo prostego, a mianowicie twierdzenie, że wszystko, co jest, jest w czasie, że poza czasem nie ma niczego. To się właśnie nazywa dialektyka. Jeśli się ją przyjmie, to człowiek ma naprawdę już tylko wybór między cielęciem, Ickiem i kieliszkiem. Inaczej mówiąc, między szamotaniem się w próżni, a rozpaczą i beznadziejnością.

Tylko że mnie oczywiście nic nie zmusza do przyjęcia tego założenia. Przeciwnie nawet: im bardziej myślę o czasie, tym jaśniej widzę, że ono musi być fałszywe. Sensownym musi być założenie wręcz przeciwne, mianowicie że istnieje coś poza czasem, że jest coś wiecznego. Jeśli coś takiego jest, to wtedy nasza praca w czasie nie jest daremnym szamotaniem się: ma sens i to sens wieczny. Jak wiesz, jest to założenie chrześcijańskie. Między tymi dwoma założeniami, między sensem a bezsensem, chrześcijaństwem a dialektyką trzeba wybierać. Bardzo byłbym ciekaw wiedzieć, jaki jest Twój wybór w tej sprawie.

(1.01.1955)