Przedmowa

 

Jak żyli? Jak umarli? Te pytania odnoszące się do ludzi wcześniejszych pokoleń powtarzają się w każdej ludzkiej generacji na nowo. Często ich źródłem jest tylko czysta ciekawość. Nierzadko jednak kryje się za tym i pragnienie, aby spoglądając na zmarłych, wnieść więcej światła do własnego życia.

 

"Na dawne dni wspomnij. Rozważajcie lata poprzednich pokoleń" - mówi Mojżesz w Księdze Powtórzonego Prawa do swojego narodu. Ta mądrość wykraczająca poza horyzont Biblii odnosi się do całej ludzkości. W obliczu moralnych oraz politycznych katastrof dwudziestego wieku stwierdza się często z rezygnacją, że ludzkość nie jest zdolna lub nie chce wyciągnąć nauki z przeszłości. Pomimo przełomów kulturowych oraz konfl iktów pokoleniowych w historii narodów i całych kontynentów miliony razy mamy do czynienia z uczeniem się z historii. Uczącymi się w ten sposób są przede wszystkim indywidualne jednostki ludzkie. Celem jest nie tylko wiedza, lecz także mądrość, często religijnie ugruntowana. W epoce baroku mówiono o ars vivendi - "sztuce życia", której należało się nauczyć, a także komplementarnie wspominano o ars moriendi - "sztuce umierania". Poeta Rainer Maria Rilke, w jednym z sonetów do Orfeusza, stwierdza: "Nikt nie wie, czemu cierpi, miłość nie dana sercom, co nas oddala od śmierci wciąż ukryta przed nami"[1]. Tego rodzaju "uczenie się" w tak zwanym współczesnym społeczeństwie, które określa się także mianem "społeczności uczącej się". wcale nie stało się łatwiejsze. Odnosi się to szczególnie do problematyki własnej śmierci.

 

Niniejsza książka jest niewielkim przyczynkiem do "sztuki umierania" i wskazuje jednocześnie na związaną z nią "sztukę życia". W osiemdziesięciu krótkich tekstach - najczęściej bez wskazywania łatwo dostępnych, choćby za pomocą Internetu, źródeł literackich - rozpatrzono śmierć oraz poprzedzające ją życie najróżniejszych osób żyjących w ciągu ponad trzech tysięcy lat. Pomiędzy nimi znaleźli się chrześcijanie, wyznawcy innych religii, a także bezwyznaniowcy. Wszyscy oni stoją na horyzoncie starożytności grecko-rzymskiej, judaizmu, chrześcijaństwa lub postchrześcijańskiego europejskiego humanizmu.

 

Zaprezentowano siedemdziesiąt osiem szlachetnych, a także budzących grozę postaci, poczynając od zmarłego niedawno Papieża Jana Pawła II i, posuwając się po czasowym łuku, sięgnięto do starożytności przedchrześcijańskiej oraz biblijnych początków. Poza historyczną chronologią, którą starano się zachować, znalazły się oba końcowe rozdziały. Traktują one o śmierci Chrystusa oraz o tym wydarzeniu, które zgodnie z wiarą chrześcijańską można określić jako śmierć śmierci.