Istota sakramentu małżeństwa

Małżeństwo powstaje przez zawarcie umowy małżeńskiej, czyli przez nieodwołalną zgodę obojga małżonków, w której oddają się oni sobie i przyjmują wzajemnie (Wstęp do Obrzędów sakramentu małżeństwa, 2).

Istotę małżeństwa stanowi fakt, że jest ono związkiem między dwiema osobami – mężczyzną i kobietą – dającym im prawo i obowiązki w kwestii współżycia biologicznego i społecznego w celu zrodzenia potomstwa, wzajemnego dopełniania i doskonalenia swych osobowości.

O małżeństwie możemy mówić jako o akcie jego zawarcia albo odnosić się już do jego trwania. W pierwszym znaczeniu mówimy o ślubie małżeńskim. Jest on kontraktem, czyli oficjalną umową prawnie zawartą przez mężczyznę i kobietę dla osiągnięcia celów małżeństwa i nabycia jego praw oraz obowiązków. Ten kontrakt jest osobowym aktem obojga małżonków, wyrażonym przez nich na zewnątrz. Wolą Chrystusa ważny kontrakt małżeński zawarty między ochrzczonymi jest skutecznym znakiem dobra nadprzyrodzonego, udzielonego małżonkom przez Boga, a także znakiem miłości Chrystusa i Jego Kościoła – jest więc sakramentem.

W drugim znaczeniu małżeństwo jest stanem. Jest to umowa, która trwa jako więź z jej prawami i obowiązkami. Małżeństwo jest umową szczególnego rodzaju:

- może być zawarte tylko między jednym mężczyzną a jedną kobietą;
- treść i istotne warunki są z góry określone i nie mogą podlegać dobrowolności stron;
- jest to kontrakt trwający do końca życia.

Do istoty kontraktu należy zgoda. Miłość istniejąca między partnerami jeszcze nie tworzy małżeństwa, miłość jest podwaliną małżeństwa; małżeństwo staje się ważne przez wyrażenie zgody na zaistnienie związku małżeńskiego. Ponieważ kontrakt małżeński jest równocześnie sakramentem, zaliczanym do tak zwanych sakramentów żywych, a więc przyjmowanych w stanie łaski uświęcającej, taki stan duszy jest konieczny do godnego zawarcia małżeństwa.

Kościół orzekł w swoim prawie, że wyrażenie zgody małżeńskiej ma być dokonane wobec upoważnionego kapłana i dwu świadków. Jak każda umowa, kontrakt małżeński jest ważny, jeżeli zachodzą określone warunki i jeżeli brak jest prawnych przeszkód. Przeszkody małżeńskie dzielimy na wzbraniające, czyli takie, które, gdy zaistnieją, uniemożliwiają zawarcie małżeństwa pod karą grzechu ciężkiego, oraz na rozrywające, które, gdy zaistnieją przed ślubem, powodują nieważność samego małżeństwa.