We wprowadzeniu metodologicznym podano, że zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie są księgi nazywane „historycznymi”. Czytelnik mógłby się spodziewać, że Atlas historyczny Biblii obejmie całą materię zawartą w tych księgach. W rzeczywistości tak nie jest, przede wszystkim w odniesieniu do Starego Testamentu, ponieważ nie wszystkie księgi historyczne mają ten sam charakter i rodzaj literacki. Ponadto sposób opowiadania historii obowiązujący w starożytności różni się od tego, jaki przyjmuje się we współczesnej historiografii, a więc niekiedy przymiotnik „historyczny” może zawierać pewne dwuznaczności.

 

 

Co się tyczy pierwszego punktu, to znaczy kwestii rodzajów literackich, istnieją dwa przypadki, które pokrótce zobrazujemy.

 

a) Księgi Tobiasza, Judyty i Estery
Wymienione w tytule księgi opowiadają o czynach pewnych postaci, nadając ich dziejom określone usytuowanie historyczne oraz geograficzne. W rzeczywistości jednak podane wskazówki nie są precyzyjne i staranne (w szczególności w Księdze Judyty), ponieważ ich cel nie był „historyczny”, lecz raczej „mądrościowy”. Chodzi o księgi napisane w celu edukacyjnym i ku zbudowaniu. Można by je w jakiś sposób porównać do naszych powieści historycznych lub nowel umieszczonych w określonych sytuacjach z przeszłości. Z tego powodu w niniejszym opracowaniu nie ma tablic odnoszących się do tych ksiąg.

 

b) Początki i prehistoria biblijna
Pierwsze trzy rozdziały Księgi Rodzaju należą bardziej do teologicznego niż historycznego rodzaju literackiego. Porównanie z innymi opisami stworzenia ze starożytnego Wschodu pokazuje, że ich sposób wyrażania się wykorzystuje pewne elementy wspólne w tym środowisku i w tej epoce. Opisując pochodzenie świata, człowieka i kondycji ludzkości, chcą podkreślić relację z Bogiem zarówno świata, jak i człowieka. Kładą więc nacisk na fakt, że świat jest stworzony przez jednego Boga, że jest „dobry i piękny”, ale jako taki nie ma w sobie nic boskiego (wbrew powszechnemu w tamych czasach przekonaniu, które widziało bóstwa w gwiazdach i innych zjawiskach naturalnych). Mężczyzna i kobieta posiadają szczególną godność w stworzeniu (są stworzeni na „obraz i podobieństwo”) i są przeznaczeni do życia w komunii z Panem. Ten Boski plan został zniszczony przez grzech, lecz Bóg nie przestaje go urzeczywistniać. Dla chrześcijan jego pełna realizacja dokonuje się w Jezusie Chrystusie. Po tym, co zostało powiedziane, jest teraz oczywiste, że nie można zlokalizować na mapie geograficznej ogrodu Eden bądź „ziemskiego raju”, jak się go zwykło nazywać.

 

Podobne uwagi dotyczą także rozdziałów 4–11 Księgi Rodzaju, będących w ciągłości z rozdziałami 1–3. Przeplatają się w nich opowiadania, które podkreślają z jednej strony szerzenie się grzechu, a z drugiej Boże interwencje na rzecz człowieka. Wystarczy wspomnieć opis potopu (który ma wiele wspólnych elementów z analogicznymi opowiadaniami pochodzenia mezopotamskiego) oraz jego zakończenie ze znakiem tęczy, która oznacza Bożą wolę zachowania przy życiu człowieka i stworzenia. W tym miejscu autor biblijny podaje precyzyjną wskazówkę geograficzną: po ustaniu deszczów arka zatrzymała się na górze Ararat, w regionie nazywanym w dokumentach asyryjskich Urartu i odpowiadającym Armenii. Nie oznacza to jednak, że opis jest historyczny, czyli iż właśnie tam można na pewno odnaleźć resztki korabia używanego przez Noego. Również w odniesieniu do tych rozdziałów czytelnik nie znajdzie w niniejszym atlasie tablic, które by je ilustrowały.